علم برهان در حقوق پارلمانی!

طرح مسأله!

۱. در فراخوان صد و یازدهمین نشست انجمن نویسندگان و مترجمان ادبیات پارلمانی (نماپ) که دقایقی قبل و پیش از این نوشته، در همین صفحه منتشر شد، از جمله به این نکته هم اشاره شده که قرار است اعضای نماپ فصل ۱۹ کتاب آنالوطیقای ارسطو را هم مورد بررسی قرار بدهند. برای آن گروه از فعالان اجتماعی که کم و بیش به اهمیت و ضرورت ترویج قانون عام پارلمانی در میان فعالان اجتماعی پی برده‌اند و از هیچ کوششی در این زمینه دریغ نمی‌ورزند، این پرسش قابل طرح است که بین ترویج دستورنامه رابرت و کتاب آنالوطیقای ارسطو چه ارتباطی وجود دارد و چرا اعضای «نماپ» به این صرافت افتاده‌اند که باید با اندیشیه‌های پیچیده‌ی ارسطو در این زمینه هم آشنا شوند؟ سلسله یادداشت‌های کوتاهی که در ادامه می‌آید به همین پرسش جواب می‌دهد و خوانندگان درخواهند یافت که اگر قرار باشد اداره جامعه‌های طراز نوین در ایران،‌ از بلبشوی فعلی خارج شود و رفتارهای اعضای جامعه با یکدیگر بر اساس حق و حقوق برابر تنظیم شود،‌ در آن صورت ما با علمی به نام علم حقوق پارلمانی نیاز داریم و شناخت این علم بدون علم برهان ارسطو غیرممکن خواهد بود.

در مورد نماپ!

۲. پیش از بررسی موضوع اصلی، لازم است - به ویژه برای آن دسته از اعضایی که تازه به این گروه محلق شده‌اند - به اجمال در مورد انجمن نویسندگان و مترجمان ادبیات پارلمانی (نماپ) چند جمله‌ای توضیح داده شود.

این انجمن از سال‌ها پیش بر اساس این ایده تأسیس شد که آن دسته از جوانانی که به خصوص به زبان انگلیسی مسلط هستند و با دستورنامه رابرت آشنا می‌شوند و به ضرورت ترویج قواعد آن باور پیدا می‌کنند، دور هم جمع شوند و محفلی برای تأملات عمیق و روشنفکرانه ایجاد کنند و با کسب مهارت‌های مورد نیاز با خلق اقلام آموزشی لازم، در بسط و انکشاف مداوم گفتمان جامع جایگزینی که در پرتو علم و فلسفه حقوق پارلمانی در شرف شکوفایی است مدد برسانند.

البته،‌ تعداد اعضای این انجمن در حال حاضر از تعداد انگشتان دو دست کم‌تر است و اعضایی که به صورت فعال در نشست‌های این انجمن شرکت می‌کنند، حتی به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد. اما از قدیم گفته‌اند که به هر الفی الف قدی بروید، و ما همه در انتظار همان الف قد تلاش خود را نثار خواهیم کرد. . .

مرور روش‌های معرفی دستورنامه رابرت!

۳. کادرهای قدیمی که از نخستین روز‌های شناسایی و ترویج دستورنامه رابرت در ایران با این جریان آشنا شده‌اند و ماجرا را از نزدیک دنبال می‌کنند گواهی خواهند کرد که حتی روش معرفی این کتاب و این قواعد طی حدود ۱۵ سال گذشته و از طریق آموختن مداوم ازتجربه‌های منحصر به فردی که با تلاش مستمر و خستگی‌ناپذیر به دست آمد، تا چه اندازه تغییر کرده است. حتی یادآوری عمده‌ترین خصوصیات این روش‌ها طی دورهای مختلف بسیار آموزنده است:

الف. در نخستین مرحله تلاش می‌شد با ارایه اسناد بصری مختلف، مثل تصاویر روی جلد انبوه کتاب‌هایی که در مورد کتاب دستورنامه رابرت به زبان انگلیسی نوشته شده است،‌ اهمیت این کتاب معرفی شود. نتیجه، معمولاً پوزخندی بود حاکی از این که: ما را چه به آمریکا!

ب. در همان مرحله، اسنادی از وب سایت اداره ثبت پتنت (اختراعات) آمریکا پرینت گرفته شده بود که نشان می‌داد حتی برای آموزش این قواعد، انواع اسباب‌های آموزشی اختراع شده که حتی در اداره ثبت اختراعات آمریکا هم به ثبت رسیده‌اند!

پ. در آن دوران اولیه تصور می‌شد تأکید بر حجم بالای کتاب دستورنامه رابرت (۸۰۰ صفحه) و تشریح دقت فوق العاده در جزئیات قواعد ناظر بر اداره جامعه‌های طراز نوین، به مقبولیت این قواعد در میان مخاطبان مدد می‌رساند. اما به جز تعداد بسیار بسیار معدود از آشنایان با علم حقوق و قانون که می‌دانستند قوانین را نمی‌شود خلاصه کرد،‌بسیاری از مخاطبان اصرار داشتند که از این حجم عظیم قواعدی که در کتاب تشریح شده، چه خوب است جزوه‌ای ۵ تا ۱۰ صفحه‌ای استخراج شود تا کارها را ساده‌تر کند و نه دشوارتر!

ت. در نتیجه‌ی همان تلاش‌ها بود که سرانجام تعدادی از فعالان اجتماعی متقاعد شدند که در کارگاه‌های آموزش این قواعد شرکت کنند. تعداد این کارگاه‌ها قابل توجه است و فعالان اجتماعی از گروه‌های مختلف در آن‌ها شرکت کردند و نتیجه؟

ضرورت «علم برهان»!

۴. تعداد قابل توجهی از کسانی که در کارگاه‌های آموزش قواعد دستورنامه رابرت شرکت می‌کردند - و می‌کنند - علاقه داشتند - و دارند - که بعد از گذراندن یک دوره آموزشی بتوانند نشست‌های جامعه/انجمن‌های متبوع خودشان را در چارچوب همین قواعد اداره کنند. اینکه چه تعداد از این افراد و تا چه حد در این زمینه موفق شده‌اند - یا نشده‌اند - نیاز به بررسی بیشتر دارد. اما بر اساس شواهد و تجربه‌ها می‌توان گفت که نتیجه چندان رضایت بخش نبوده است.

تا وقتی جلسات و مجامع به روش‌ سنتی اداره می‌شوند، نیازی به این قواعد نیست و رئیس جلسه در نقش ریش سفید و فصل‌الخطاب عمل می‌کند و این انجمن‌ها معمولاً به روش‌های اولیگارشیک یا هیأتی مشکلات خودشان را حل می‌کنند یا از هم می‌پاشند. اما به محض اینکه قرار باشد نشست‌ها طبق قانون و قاعده اداره شود،‌ در آن صورت و در هر گام با مسائل و موضوعات جدید و مستحدثه‌ای مواجه می‌شویم که چه بسا پاسخ آن‌ها به صورت مشخص در کتاب دستورنامه رابرت نیامده است.

در این زمینه‌، می‌توان علم حقوق پارلمانی را با علم طب مقایسه کرد. طبیب باید علم طب را بداند اما تشخیص بیماری در هر بیمار خاص وظیقه طبیب است و در هیچ کتاب طبی نمی‌تواند بیاید. به همین ترتیب،‌‌آشنایی با علم حقوق پارلمانی - هرچند کاملاً لازم است - اما مهارت خلق پاسخ‌های درست برای مسائل مستحدثه هم - که در جریان اداره جلسات تصمیم‌گیری بروز می‌یابد - بسیار لازم خواهد بود.

مشاهدات نشان می‌دهد که ناتوانی در خلق پاسخ‌های درست،‌مستدل و مجاب کننده برای این مسائل مستحدثه، معمولاً سبب می‌شود کسانی که کم و بیش با این قواعد آشنا شده‌اند، به مرور اصرار بر اداره مجامع طبق قانون را کنار بگذارند و به همان روش‌های ریاستی سنتی برگردند.

تجربه‌های منحصر به فرد تلاش برای اداره مجامع تصمیم‌گیری در ایران بر اساس قانون عام پارلمانی نشان می‌دهد کسانی که قرار است به صورت حرفه‌ای و پروفشنال جلسات تصمیم‌گیری را بر اساس این قانون اداره کنند باید بتوانند مهارت حل مسائل مستحدثه را که در جریان اداره هر جلسه بروز می‌یابد کسب کنند. در آن صورت «علم برهان»، که ارسطو بنیان‌گذار آن است، در این زمینه راهگشا و مددرسان است.

به این ترتیب ملاحظه می‌فرمایید که استمرار تلاش‌ها برای خلق جامعه‌های طراز نوین چطور سبب شد تا از آنالوطیقای ارسطو سر در بیاوریم!

خطوط کلی برهان در حقوق پارلمانی!

۵. اجازه بدهید ماهیت و اهمیت «علم برهان» در محافلی بررسی شود که قرار است در چارچوب «گام راه فلسفه و منطق» در آینده تشکیل شوند. اما برای آن دسته از علاقمندانی که این سلسله یادداشت‌ها را دنبال کرده‌اند، اجمالا می‌توان گفت که هر علمی دارای اصل موضوعه‌ای است که درستی آن بداهتاً شناخته می‌شود و نیازی به اثبات ندارد و بر عکس،‌ به عنوان مقدمه، مبنای استدلال برای نتیجه‌‌گیری‌های بعدی قرار می‌گیرد.

در علم و حقوق پارلمانی نیز یک اصل موضوعه و چند اصل زیربنایی وجود دارد که مبنای استدلال برای قواعد دیگر است.

خوانندگان این یادداشت‌ها می‌دانند که اصل موضوعه حقوق پارلمانی این است که در هر مجمع تصمیم‌گیری و در هرزمان فقط باید یک موضوع باید مورد بررسی قرار بگیرد. و اگر قرار باشد موضوع دیگری مطرح شود،‌ موضوع قبلی باید با اجماعی عمومی کنار گذاشته شود و موضوع بعدی مطرح شود.

این اصل، البته بسیار ساده و بدیهی است، اما رعایت همین اصل، سبب شده است که نظام پیچیده‌ای از قواعد برای تعیین اولویت پیشنهادهای پارلمانی خلق شود تا رعایت همین اصل بدیهی را در طول فرایند پیچیده‌ی پراکتیس پارلمانی امکان‌پذیر سازد.

یکی دیگر از اصول زیربنایی قانون پارلمانی این است که در هر لحظه این اراده مجمع است که تعیین می‌کند چه کاری باید صورت بگیرد. اما رعایت همین اصل بدیهی و ساده منجر به خلق یک مجموعه قواعد پیچیده‌ی دیگری شده است که سبب می‌شود تمام اطلاعاتی که قرار است در مجمع تصمیم‌گیری مبادله شود، در چنان نظم و ترتیبی مطرح شود که همیشه بتوان آن‌ها را در دو کفه ترازو جلو چشم مجمع قرار داد تا مجمع بتواند با اکثریت آرا یکی از دو گزینه را انتخاب کند و همان گزینه به اجرا درآید.

به طور کلی، علم حقوق پارلمانی نیز مثل سایر علوم عملی، یک اصل موضوعه و چند اصل زیر بنایی دارد که سایر قواعد و احکام بر اساس این مقدمات استنتاج می‌شوند.

در کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت و نیز در مجامعی که طبق این قواعد اداره می‌شوند،‌ در مرحله اول تلاش می‌شود تا این رویه و پراکتیس پارلمانی در میان جمع جاری شود،‌ و افراد ابتدا با این رویه آشنا شوند و آن‌ها را درک کنند و دریابند، و بعد از این مرحله است که می‌توان برای کارورزان علاقمند، علم و فلسفه حقوق پارلمانی را آموزش داد.

با این حساب، فقط بعد از ترویج پراکتیس پارلمانی در سطح ملی است که می‌توان امیدوار بود علم و فلسفه حقوق پارلمانی نیز به علاقمندان این علم آموزش داده شود.

اعضای انجمن نویسندگان و مترجمان ادبیات پارلمانی (نماپ)،‌ بعد از شرکت در نشست‌های متعددی که بر اساس دستورنامه رابرت اداره شده است، به مرور به این مرحله می‌رسند که با علم و فلسفه حقوق پارلمانی هم آشنا شوند و آن را به علاقمندان در آینده آموزش بدهند.

به این امید که اعضای این انجمن نخستین مدرسان و معلمان علم و فلسفه حقوق پارلمانی در ایران باشند و نیز به این امید که تعداد هرچه بیشتری از علاقمندان با عضویت در این انجمن به ترویج معرف و مهارت ساخت جامعه‌های طراز نوین در کشور مدد برسانند.

تمام