باورهای پنجگانه؛ مبانی تدوین پیش‌نویس بیانیه تأسیس شورای عالی نهادهای مدنی

بخش ۵۴- کتاب دستورنامه رابرت با عنوان سازماندهی به انجمن دائمی رویه‌های معمولی تأسیس یک جامعه/انجمن را، صر‌ف‌نظر از اندازه و کارکرد آن، توصیف و تشریح کرده است. شورای عالی نهادهای مدنی هم قرار است،‌ تا آنجا که فرهنگ ایرانی ما اجازه بدهد، بر اساس رویه‌ای که در این بخش از کتاب توصیف شده است، تأسیس شود. با این همه، واقعیت این است که عرف ما ایرانیان در این عرصه هم با رویه‌ای که در این کتاب تشریح شده است بسیار متفاوت است و همین تفاوت‌های فرهنگی به سوءتفاهمات متعددی دامن می‌زند و هدف از تلاش‌های مقدماتی نیز همین است که با توضیح بیشتر و بهتر رویه‌های استاندارد و منطقی تأسیس انجمن‌های دائمی، حتی‌المقدور از این سوءتفاهماتی که منجر به ناکامی ما در فعالیت‌های جمعی می‌شود کاسته شود.

یکی از نکات بسیار مهم در تأسیس هر جامعه/انجمن این است که گروه حامیان تأسیس جامعه/انجمن،‌ هدف خودشان را از تأسیس انجمن مورد نظر خود با صراحت اعلان کنند و مدعوان نیز در صورتی که با تأسیس جامعه/انجمن/سازمانی بر اساس همان هدف اعلان شده موافق بودند، به دعوت گروه حامیان لبیک بگویند و در نشست‌های مجمع مؤسس آن انجمن شرکت کنند.

این اصل بدیهی، در جامعه‌ی غیرشفافی مثل ایران،‌ به دلایل متعدد دچار انواع سوءتفاهمات می‌شود که فقط برخی از آن‌ها علت سیاسی/امنیتی دارند و بسیاری از ‌‌آن‌ها فرهنگی هستند. تأسیس شورای عالی نهادهای مدنی، به خصوص به دلایل نوع اول با مشکلات غیرقابل پیش‌بینی مواجه می‌شود. از همین رو باید تلاش‌هایی صورت بگیرد تا حتی‌المقدور این مشکلات کم‌تر شود.

گفتنی است کسانی که به دعوت گروه حامیان تأسیس یک جامعه/انجمن/سازمان جدید لبیک می‌گویند، حق دارند که حتی هدف اعلام شده‌ از تأسیس آن جامعه/انجمن/سازمان را «اصلاح» کنند. اما این اصلاحات تا حدی مجاز است که ماهیت هدف اعلان شده را تغییر ندهد. به همین خاطر،‌ هرگاه پیشنهاد «اصلاح» مطرح شده، به نحوی باشد که ماهیت «هدف» اعلام شده را تغییر بدهد،‌ مدیر جلسه حق و وظیفه دارد آن پیشنهاد «اصلاح» را خارج از دستور اعلام کند. بعد چه می‌شود؟

طبق قانون عام پارلمانی - آن طور که در دستورنامه تشریح شده است - در این صورت هر عضوی می‌تواند حکم رئیس جلسه را فرجامی خواهی کند و اگر یک عضو دیگر از تقاضای فرجام حمایت کند، رئیس جلسه وظیفه دارد قضاوت در مورد حکم خودش را به مجمع واگذارد کند و طبق نظر مجمع عمل خواهد شد.

با این حساب، تصور کنید که یکی از مدعوان به مجمع گروه حامیان تأسیس شورای عالی نهادهای مدنی، در جریان اصلاح بیانیه تأسیس این شورا، پیشنهادی بدهد که «هدف» از تأسیس شورای عالی نهادهای مدنی را از اساس تغییر بدهد. در آن صورت رئیس جلسه آن پیشنهاد اصلاح را خارج از دستور اعلام می‌کند. اما اگر عضوی از مجمع تقاضای فرجام را مطرح کند و این تقاضا مورد حمایت قرار بگیرد، رئیس جلسه باید حکم خودش را در معرض دادگاه تجدید نظر، یا دادگاه فرجام قرار بدهد که همان مجمع است و باید طبق نظر مجمع عمل کند. و - سؤال مهم این است: اگر مجمع هم با پیشنهاد اصلاح موافقت کرد و به این ترتیب، ماهیت هدف به طور کامل زیر و رو شد، چه باید کرد؟

از نظر حقوقی تکلیف روشن است:‌ اکثریت حاضر خواهان تأسیس شورایی با هدف اصلاح شده هستند و می‌توانند و حق دارند شورای عالی نهادهای مدنی را بر اساس هدف اصلاح شده تأسیس کنند. این هدف اصلاح شده با اکثریت آرای حاضران به تصویب می‌رسد و اقلیت حق دارد آن را بپذیرد، یا نپذیرد و شورای خودش را بر اساس هدف خودش تأسیس کند.

می‌بینید که راه حل حقوقی روشن است. اما عقل و انصاف حکم می‌کند کسانی که دعوت به تأسیس یک جامعه/انجمن جدید را لبیک می‌گویند، با دقت بیانیه تأسیس را مطالعه کنند و اگر مفاد آن را قبول ندارند مانع از فعالیت کسانی که آن هدف را قبول دارند نشوند که از نظر اخلاقی جداً محل سرزنش است.

متأسفانه تجربه‌های مکرر در تأسیس انواع جامعه/انجمن بر اساس رویه دستورنامه رابرت نشان می‌دهد که ایرانیان، به دلایل فرهنگی گوناگون، و از جمله به دلیل رو در بایستی، و به این خاطر که مایل نیستند دوستان خودشان را که از آنان دعوت کرده‌اند برنجانند، معمولا به دعوت‌های انجام شده، از روی حسن نیت لبیک می‌گویند، اما در جریان اصلاح بیانیه تأسیس، چنان اصلاحاتی را مطرح می‌کنند که با روح و اساس هدف اعلام شده کاملاُ مغایر است. چرا؟ بی‌دقتی؟ کم‌توجهی؟ رودربایستی؟ کم‌تجربگی؟ تناقض در اندیشه و رفتار؟ و . . . ؟

برای پرهیز از تکرار همین تجربه‌ها بود که همین نکات در نشست‌های کمیته هماهنگی گروه حامیان تأسیس شورای عالی نهادهای مدنی مورد بررسی قرار گرفت. و قرار شد باورهایی که به نظر می‌رسد، متن بیانیه تأسیس بر اساس آن‌ها تدوین شده است، استخراج شود و جداگانه در اختیار مدعوان به گروه حامیان تأسیس شورای عالی نهادهای مدنی قرار بگیرد و از آنان درخواست شود که با دقت بیشتری به این باور‌ها بیاندیشند و با دقت و تأمل تصمیم بگیرند که آیا به این باورها قلباً و عمیقا اعقتاد دارند؟ و اگر واقعاً اعتقاد دارند به دعوت برای تأسیس شورای عالی نهادهای مدنی لبیک بگویند و در نتیجه، در جریان اصلاح بیانیه تأسیس، پیشنهادهایی بر خلاف این باورها مطرح نکنند که هم وقت دیگران را بگیرد و هم مانع از تأسیس شورا بشود.

در پایان خاطر نشان می‌شود قرار است در ششمین نشست اعضای کمیته هماهنگی که روز شنبه اول بهمن ماه ۱۴۰۱ برگزار خواهد شد، این باورهای پنجگانه مورد بررسی قرار بگیرد و دست کم اعضای کمیته هماهنگی با تأمل در این باورهای تصمیم بگیرند به عنوان گروه حامیان، برای تأسیس شورای عالی نهادهای مدنی پا به میدان بگذارند یا پا پس بکشند؟

گفتنی است که نخستین باور به وضعیت ولایت مطلقه فقیه مربوط می‌شود. باور دوم گزاره‌ای است در مورد روند حوادث در ارتباط با باور اول. باور سوم بر ضرورت کمک به تأسیس یک اقتدار دموکراتیک برای مدیریت دوران گذار تأکید می‌کند. باور چهارم بر اهمیت علم حقوق پارلمانی و نقش آن در ایجاد اقتدار دموکراتیک تأکید دارد و باور آخر بر ضرورت همکاری فعال شهروندان متعهد برای نجات کشور اصرار می‌کند. به نظر می‌رسد همین باورهای پنجگانه مبانی و اصولی هستند که بیانیه تأسیس بر اساس آن‌ها تدوین شده است.