تدارک تأسیس «مدرسه سواد دموکراسی»

سواد دموکراسی

در چارچوب «تجربه یک جهش فرهنگی»، منظور از «سواد دموکراسی»؛ مجموعه‌ی آگاهی‌ها و مهارت‌هایی است که یک فعال اجتماعی سیاسی در ایران امروز نیاز دارد تا بتواند به عنوان مشاور، به بنیان‌گذاران انواع جوامع مردم‌خودقانون‌گذار کمک کند تا آنان بتوانند جوامع خود را خود را طبق قواعد دموکراسی تأسیس و اداره کرده و مجامع تصمیم‌گیری خود را طبق همین قواعد پیچیده، مدیریت کنند.

بر خلاف «دانشگاهی» که در چارچوب «انجمن ملی پارلمانتارین‌های آمریکا» فعالیت می‌کند و قواعد مندرج در دستورنامه رابرت را، به عنوان قواعد دموکراسی، به علاقمندان آموزش می‌دهد، «مدرسه سواد دموکراسی» در ایران که تلاش برای تأسیس آن از سال‌ها پیش، آغاز شده است، وظیفه دارد، علاوه بر قواعد دموکراسی، آگاهی‌ها و مهارت‌های دیگری را نیز که برای ساختن جوامع مردم خود‌قانون‌گذار (دموکراسی حقیقی) در ایران امروز لازم است، به مخاطبان خود ارایه دهد.

بعد آازحدود ۱۰ سال برگزاری انواع کارگاه‌های تجربی آموزش قواعد دموکراسی به گروه‌های مختلفی از فعالان اجتماعی سیاسی، آن اندازه تجربه در دفتر کادرها کسب شده بود که می‌شد بر اساس آن‌ها، عناوین موضوعاتی که باید د «مدرس سواد دموکراسی» تدریس شود، فهرست کرد.

بر اساس همان تجربه‌ها بود که سرانجام پیش‌نویس طرح «‌گام‌‌راه‌های ارتقای پروفشن‌گرایی در شبۀ‌پروفشن‌های ایرانی» برای بررسی و تصویب به گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی تقدیم شد.

گزارش کمیته تدوین پیش‌نویس
گام‌راه‌های ارتقای پروفشن‌گرایی در پروفشن‌های ایران
سه‌شنبه ۲۵ آذر ۱۳۹۹
بر اساس مصوبه گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی در نوزدهمین نشست خود، زیرکمیته تدوین پیش‌نویس «گام‌راه‌های پروفشن‌گرایی در پروفشن‌های ایران» متشکل از آقایان مجتبی امیری و علیرضا هاشمی و اینجانب داود حسین تشکیل شد تا بر اساس مباحث مطرح شده در نشست‌های گروه حامیان در خصوص تجربه‌های ارتقای پروفشن‌گرایی در ایران طی دهه‌های اخیر، پیش‌نویس این گام‌راه‌ها را تهیه کرده و برای بررسی و تصویب تقدیم گروه حامیان کند.
اعضای این کمیته در فاصله نشست‌های ماهانه نوزدهم و بیستم گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی سه نشست هفتگی با مشارکت تعدادی از اعضای علاقمند گروه حامیان برگزار کردند و تجربه‌های دهه‌های اخیر در خصوص ترویج و به‌کارگیری دستورنامه رابرت و نقش این تجربه‌ها در بازآفرینی پروفشن‌ها از شبه‌پروفشن‌های ایرانی را مورد بررسی قرار دادند.
بر اساس این بررسی‌ها این نتیجه مهم به دست می‌آید که به خاطر عدم آشنایی با قانون عام پارلمان به مثابه یک منظومه حقوقی برای سازمان‌دهی به جوامع مبتنی بر قانون و دموکراسی، جوامع پروفشنال‌های ایرانی فاقد سازمان مبتنی بر قواعد عادلانه و مورد توافق اعضاست و همین نقیصه سبب بروز بسیاری از مشکلات غیرطبیعی در پروفشن‌های ایرانی شده است.
با این همه، و از آنجا که قانون عام پارلمان تبلور تمدن غرب است و به کارگیری آن‌ها مستلزم تغییرات بنیادین در رویکرد نسبت به بسیاری از قلمروهای فرهنگی است، گام‌راه‌های پیشنهادی در قطعنامه پیوست، به عنوان یک سلسله اقدامات آموزشی و تمرینی به منظور ایجاد همین تغییرات تدریجی تقدیم می‌شود.
خاطر نشان می‌کند قطعنامه پیوست به آخرین نشست کمیته ارایه شد و به خاطر ضیق وقت فقط دو بند مقدمه آن مورد بررسی قرار گرفت. از همین رو، مناسب است که این کمیته با تعداد بیشتری از اعضای علاقمند به نشست‌های هفتگی خود برای بررسی بیشتر این سند ادامه دهد و نتیجه بررسی‌ها را به صورت ماهانه به نشست‌های عادی گروه حامیان تقدیم کند.
با احترام. مخبر کمیته

در ادامه این نشست، مخبر کمیته، پیش‌نویس قطعنامه «گام راه‌هایارتقا پروفشن‌گرایی» را تقدیم و به شرح زیر قرائت کرد:

گام‌راه‌های ارتقای پروفشن‌گرایی

از آنجا که قرار است انجمن اصلی بر اساس تجربه‌های کسب شده در جریان حدود یک دهه تلاش برای محلی‌سازی قواعد «دستورنامه رابرت»‌ در ایران تأسیس شود؛
از آنجا که «دستورنامه رابرت»، قانون عام پارلمانی را تشریح و از نظر حقوقی تبیین کرده که محصول فرهنگ غرب است؛
از آنجا که این قواعد ناظر بر رفتار متقابل اعضای یک جامعه است که می‌خواهند با حقوق برابر، توسط خودشان، برای خودشان و بر خودشان حاکمیت کنند؛
از آنجا که رفتار کردن بر اساس این قواعد در ایران، مستلزم برخی تحولات مهم در رویکرد نسبت به اخلاق، حقوق، قانون، سیاست، مدیریت و سایر جنبه‌های زندگی اجتماعی است؛
از آنجا که ارزیابی این تحولات مستلزم پژوهش‌های عمیق، و درونی‌سازی آن‌ها مستلزم تمرین‌های مستمر در جریان فعالیت‌های متقابل اعضای انجمن است؛
از آنجا که این تحولات، مجموعه‌ای از سلسله‌ اقداماتی را در بر می‌گیرد که به صورت منطقی با یکدیگر در ارتباط هستند؛
از آنجا که هر یک از این سلسله اقدامات، ضمن داشتن ارتباط‌های درونی با یکدیگر، به قلمروهای متفاوتی از علوم انسانی مربوط می‌شوند؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود:
گام‌راه‌های زیر از سوی گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی، به مجمع مؤسس انجمن اصلی تقدیم شود تا پس از بررسی و تصویب، نسبت به تکمیل و اجرای آن‌ها، به عنوان بخشی از برنامه استراتژیک انجمن اقدام کند:

۱. گام راه اصلی: دستورنامه رابرت؛ از آشوب تا نظام.
۱. ۱. این گام‌راه طی چهار مرحله مقدماتی، ابتدایی، متوسطه، و عالی طی خواهد شد و سالک این مسیر در پروفشن «جامعه‌سازی» پروفشنال (مجتهد) خواهد شد.
۱. ۲. درجه اجتهاد را مرجع پروفشنال این پروفشن و طبق ضوابط مصوب به متقاضی تقدیم خواهد کرد که در آینده تشکیل می‌شود.
۱. ۳. کسب درجه اجتهاد مستلزم آن است که متقاضی به صورت همزمان مراحل چهارگانه گام‌راه‌های دیگر را نیز طی کرده باشد.

۲. گام‌راه پروفشن: از شبه‌پروفشن تا پروفشن
۲. ۱. هدف اصلی این گام‌راه، آشنا شدن با مفهوم، تاریخچه و خصوصیات پروفشن‌‌ها،و مطالعه تطبیقی آن‌هاست.
۲. ۲. پروفشن‌ها در ایران، عمدتا با مداخله دولت و از طریق دانشجویان اعزامی به کشورهای پیشرفته غربی در ایران ساخته شده است.
۲. ۳. عمده‌ترین مشکل این پروفشن‌ها این است که اعضای آن‌ها، به دلیل عدم آشنایی با قانون عام پارلمان در سازماندهی به پروفشن خود به مثابه یک انجمن پروفشنال، موفق عمل نکرده‌اند.
۲. ۴. یکی از هدف‌های انجمن اصلی کمک به شبه‌پروفشن‌های ایرانی است که جامعه خود را به یک انجمن پروفشنال ارتقا دهند.

۳. گام‌راه سوم: اخلاق. از اخلاق استبدادی تا اخلاق دموکراتینک.
۳. ۱. پس از آشنایی تدریجی و عمیق‌تر با دستورنامه رابرت است که مشخص می‌شود نظام ارزشی ما در جریان تصمیم‌گیری گروهی باید به صورت بنیادین متحول شود.
۳. ۲. این تحول مستلزم درک تعاریف جدید از مرز‌های حریم خصوصی و عرصه عمومی است.
۳. ۳. سالک این مسیر، طی مراحل چهارگانه، مباحث اخلاقی مربوط به تمام حوزه‌های اجتماعی را مورد تأمل قرار می‌دهد.

۴. گام‌راه چهارم حقوق. از حق الناس چوپانی تا حق‌الناس شهری
۴. ۱. مفهوم مالکیت مشاع و حق گروهی یا حق‌الناس مفومی بسیار قدیمی است. اما در جوامع مدرن است که در آن، تک تک اعضای یک گروه، کاملا آزاد و حقوق آنان در تمام مراحل تصمیم‌گیری کاملا مساوی است. قانون عام پارلمان به مثابه یک منظومه حقوقی تمام این حقوق را در تمام مراحل تصمیم‌گیری گروهی تعیین و تبیین کرده است.
۴. ۲. طی کردن گام‌راه اصلی، می‌تواند و باید به درک نوینی از مفهوم حق، منشأ حق و نظریات مربوط به حق منجر شود.

۵. گام‌راه پنجم: قانون. از حکم مطاع حاکم تا اتحاد قواعد اولیه و ثانویه
۵. ۱. پرونده بحث‌های تئوریک در مورد مفهوم قانون هرگز بسته نخواهد شد. اما تجربه نشان داده است، آشنایی محققانی در کشورهای جهان سوم با قانون عام پارلمان، امکان درک عمیق‌تر آنان از تئوری‌های قانون را به میزان قابل توجهی ارتقا می‌بخشد.
۵. ۲. آشنایی با قانون عام پارلمان سبب خواهد شد تا سالکان این مسیر تفاوت بنیادین بین قانون عام پارلمان را با سایر قوانین دیگری که ذیل آن در نهادهای قانون‌گذاری به تصویب می‌رسند به خوبی درک کنند و نظریاتی که نظام قانونی را اتحاد بین قواعد اولیه و قواعد ثانویه می‌دانند به خوبی بفهمند.
۵. ۳. همین درک کمک خواهد کرد تا مشکلات موجود در تمام قوانین مهم کشور به خوبی درک شود و پس از آن است که می‌شود نسبت به اصلاح مجموعه قوانین ناقص و پرتناقض کشور اقدام کرد.

۶. گام‌راه ششم: سیاست. از حکم حاکم تا حکم مردم
۶. ۱. طی کردن گام‌راه اصلی می‌تواند این امکان را در اختیار سالک این مسیر بگذارد تا به مرور دشواری‌های فرایند خلق دسته‌جمعی قوانین ناظر بر یک جمع و اصلاح مستمر آن‌ها را درک کند و دریابد که ساختن یک جامعه مبتنی بر قانون مورد توافق اعضای همان جامعه تا چه حد دشوار خواهد بود.
۶. ۲. بعد از طی کردن این مراحل است که می‌توان دریافت که معنای «جمهوری» به عنوان «انجمن سیاسی شهروندان» یعنی چه؟
۶. ۳. به همین خاطر، یکی از هدف‌های انجمن اصلی، کمک به اهالی هر شهر یا روستاست تا بتوانند به انجمن شهر یا انجمن روستای خود، به معنای واقعی کلمه سازمان بدهند.
۶. ۴. فقط در این صورت است که ما موفق به ساختن جمهوری خواهیم شد.

۷. گام‌راه هفتم: مدیریت. از وابستگی به فرد تا وابستگی به قواعد
۷. ۱. مدیریت در ایران طی دهه‌های اخیر پیشرفت‌های چشم‌گیری داشته است. اما هنوز هر جا که قرار باشد یک گروه متشکل از اعضایی با حقوق برابر تصمیم‌‌بگیرند، با مشکلات متنوعی مواجله می‌شوند و در نتیجه، و به ناگزیر یک نفر حرف آخر را باید بزند: یعنی؛ تجدید تولید مستمر استبداد در تمام سطوح. این مشکل در بخش دولتی به بوروکراسی و در بخش خصوصی به ناپایداری سازمان‌ها می‌انجامد. آشنایی مدیران با دستورنامه رابرت می‌تواند به حل این مشکل کمک کند.

۸. گام‌راه هشتم: اقتصاد. از ثروت تا سرمایه.
۸. ۱. اگر یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های نظام تولید اینداستریال (صنعتی) امکان تبدیل ثروت به سرمایه باشد، چیزی شبیه تبدیل ماده به انرژي، در آن صورت، باید توجه داشت که طی قرون و بنا به ضرورت‌های تاریخی، تحولاتی در ساختارهای اجتماعی در برخی جوامع غربی بروز کرد که امکان تحول ثروت به سرمایه فراهم شد.
۸. ۲. گفته می‌شود (ویل دورانت) که تمام آنچه تمدن غرب دارد از تمدن یونان باستان گرفته شده است، به جز ماشین که تمدن غرب بر آن افزود.
۸. ۳. ساختن سازمان‌های انسانی که مثل ماشین و طی قواعد مکتوب عمل می‌کنند، تبلور پیچیده‌تر همان دستاورد تمدن غرب است. که بدون قواعدی که در دستورنامه رابرت تشریح شده است، ساختن آن غیرممکن باقی خواهد ماند.
۸. ۴. آشنایی با دستورنامه رابرت می‌تواند و باید سبب شود که درک ما از نظام سرمایه‌داری هم به صورت بنیادین تغییر کند. هدف این گام‌راه نیز همین خواهد بود.

۹. گام‌راه نهم: تاریخ.
۹. ۱. در جریان طی مراحل چهارگانه مقدماتی، ابتدایی، متوسطه و عالی، جنبه‌های تاریخی تمام گام‌راه‌هایی که در بندهای فوق به آن‌ها اشاره شد، به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. هدف این بررسی‌ها کشف و فهم تفاوت‌های اساسی جوامع مختلف با یکدیگر برای فهم بهتر روندهای‌ تاریخ به منظور ساختن جوامع انسانی‌تر خواهد بود.

۱۰. گام‌راه دهم: منطق و فلسفه. از تفلدی تا اجتهاد.
۱۰. ۱. از نخستین مواجه‌ها با تمدن غرب، امکان درونی‌سازی مهارت‌ ساخت جامعه در کشور محدود و سطحی باقی مانده است. امید می‌رود، انجمن اصلی بتواند زمینه تأسیس نخستین پروفشن ایرانی برای ساخت جامعه بر اساس قواعد آگاهانه و عادلانه همراه با تفکر خلاق را فراهم آورد. این امر مستلزم اشنایی با تفکر منطقی و تفلسف خواهد بود. طی کردن مرحله عالی در گام‌راه‌ها مذکور بدون کسب مهار در تفلسف غیرممکن به نظر می‌رسد.

۱۱. گام‌راه یازدهم:‌ زبان
۱۱. ۱. بدون آشنایی کامل بان زبان انگلیسی ذهن ما در محدوده‌ی کوچک دنیای زبان فارسی باقی خواهد ماند. به همین دلیل، تسلط به زبان انگلیسی یکی از ملزومات رسیدن به مقصود خواهد بود.
۱۱. ۲. آشنایی عمیق با منطق و فلسفه که ریشه‌های اصلی آن به تمدن یونان دوران کلاسیک می‌رسد، بدون آشنایی با زبان یونان باستان دشوار خواهد بود. انجمن اصلی باید بکوشد امکان آموزش زبان یونانی را نیز برای علاقمندان فراهم سازد.

خاطر نشان می‌کند، بررسی این قطعنامه در نشست‌های ماهانه گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی ادامه یافت اما تصویب نهایی آن به برگزاری مجمع مؤسس انجمن اصلی موکول شد.

گروه اولیه هیئت امنای مدرسه سواد دموکراسی
در جریان تصویب مفاد قطعنامه «گام‌راه‌های ارتقای پروفشن‌گرایی در شبه‌پروفشن‌های دولتی ایران» با تعداد از فعالان اجتماعی علاقمندان گفتگوهایی صورت گرفت و ۵ نفر عضای هسته اولیه هیئت امنا، آمادگی خود را برایایفای این نقش اعلام کردند.

همانطور که گفته شد، قرار است در مدرسه «سواد دموکارسی» (حقوق پارلمانی) ۱۲ موضوع، در ۱۲ گام‌راه به کارورزان آموزش داده شود. عنوان این موضوعات، در قطعنامه «گام‌راۀ‌های ارتقای پروفشن‌گرایی» آمده است.

در این زمینه هم لازم به یاد آوری است که تا کنون تعدادی از فعالان اجتماعی آمادگی خود را برای ایفا نقش سردبیر برای هر یک از این موضوعات (گام‌راه‌ها) اعلام کرده‌اند و امید می‌رود، بعد از شکل‌گیری انجمن گسترش سواد دموکراسی، «شورای سردبیران» تأسیس شود تا نسبت به برنامه‌ریزی آموزشی موضوع گام‌راه‌ها اقدام کنند.

تعریف «گام‌راه»
منظور از «گام‌راه»‌، یک مسیر صعودی فنروار است که حول یک محور اصلی (آموزش دستورنامه رابرت) می‌چرخد و در هر چرخش، یک مرحله ارتقاع می‌گیرد: ۱) مرحله مقدماتی، ۲) مرحله ابتدایی، ۳) مرحله متوسطه، و ۴) مرحله عالی.

به این ترتیب، کاروزران، در جریان آموزش و تمرین دستورنامه رابرت در ۴ مرحله، سایر اقلام آموزشی را که در طرح ارتقای پروفشن‌گرایی آمده است، متناسب با هر مرحله، فرا خواهند گرفت.

اقلام آموزشی
تا کنون اقلام آموزشی مورد نیاز برای بسیاری از گام‌راه‌ها تهیه شده و به مرور منتشر خواهد شد. از جمله برای گام‌راه‌های: پروفشن‌گرایی، مدیریت، برنامه‌ریزی استراتژیک، فلسفه، تاریخ و سیاست.

گفتنی است که هر یک از موضوعات گام‌راه‌های دوازدهگانه، تا آنجا که به فهم بهتر سواد دموکراسی کمک کنند و مهارت‌ کادرهای دموکراسی را برای بازسازی اجتماعی ارتقا بخشند، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

سخن آخر
با فعال شدن انجمن گسترش سواد دموکراسی، می‌توان امیدوار شد که به مرور طرح تأسیس «مدرسه سواد دموکراسی»‌ نیز، با همکاری فعالان اجتماعی پروفشنال کلید بخورد و از محاق خارج شود.