اصل اول «دستور شرف»‌ نسل اول بنیان‌گذاران «انجمن اصلی»

اصل اول «دستور شرف»‌ نسل اول بنیان‌گذارن «انجمن اصلی»

«جهش فرهنگی» در طول بهمن ماه ۱۴۰۳ ـ تا آنجا که راقم این سطور شاهد و دخیل بوده است ـ رویدادهای زیادی را تجربه کرد و درس‌های فراوانی به دست آورد که قصه‌ی بسیاری از آن‌ها با جزئیات در این دفتر «خاطرات زیرخاکی» تشریح و تحلیل شده است:

بنیان‌گذاران سازمان حامیان تأسیس انجمن‌های طراز نوین شهر و روستا و بنیان‌گذاران انجمن گسترش سواد دموکراسی در یک اقدام مشترک آموزشی تصمیم گرفتند کارگاه‌هایی با عنوان «۳۰۰ سئوال آموزشی»‌ به صورت آنلاین و حضوری برگزار کنند و برای نخستین بار برای متقاضیان شرکت در این کارگاه‌ها، حداقلی از هزینه تعیین کردند که قرار است به حساب انجمن گسترش سواد دموکراسی واریز کنند تا برای ترویج بیشتر قواعد دموکراسی در انواع مجامع تصمیم‌گیری هزینه شود.

قرار است ایده برگزاری کارگاه ۳۰۰ سئوال آموزشی با سایر سازمان‌هایی که کم و بیش با دستورنامه رابرت آشنا هستند مطرح شود تا این کارگاه‌‌ها، اگر با استقبال مواجه شد، با همکاری این سازمان‌ها نیز ادامه یابد. تا کنون انجمن تخصصی کودک و رسانه که کتاب دستورنامه رابرت را به عنوان مرجع پارلمانی خود انتخاب کرده است، از این ایده استقبال کرده و قرار است با همکاری این انجمن نیز این کارگاه آموزشی راه‌اندازی شود.

تعداد اعضای هسته اولیه گروه حامیان تأسیس کنفدراسیون‌ ان‌جی‌او‌های توسعه‌‌گرا طی مدتی کوتاه از سه نفر به ۱۰ نفر افزایش یافته است و قرار است وقتی این تعداد به ۱۵ نفر رسید، پیش‌نویس منشور توسعه براساس قواعد دموکراسی را تدوین کنند و در اختیار ان‌جی‌او‌های توسعه‌گرا قرار دهند و به مسئولان این ان‌جی‌او‌ها مدد برسانند تا فرهنگ‌سازمانی خودشان را بر اساس قواعد دموکراسی بازآفرینی کنند تا بتوانند براساس قواعد مورد توافق نسبت به تأسیس کنفدراسیون ان‌جی‌او‌های توسعه‌گرا اقدام کنند.

دبیر انجمن خانه مانا، یکی از ان‌جی‌اوی‌های توسعه‌گراست که چشم‌انداز خود را «تشکیل اتحادیه انجمن‌های محلی توسعه‌پایدار» تعریف کرده است. این انجمن که کتاب دستورنامه رابرت را به عنوان مرجع پارلمانی خود انتخاب کرده است، از ایده تشکیل کنفدارسیون ان‌جی‌او‌های توسعه‌گرا حمایت کرده است و امید می‌رود به مرور ان‌جی‌او‌های بیشتری به ضرورت فراگیری قواعد دموکراسی (آنطور که در دستورنامه رابرت تشریح شده است) پی‌ ببرند و به فرایند اتحاد ان‌جی‌او‌های توسعه‌گرا ملحق شوند.

استمرار فعالیت‌های هسته اولیه گروه حامیان تأسیس کنفدراسیون دیاسپورای ایران، و تداوم فعالیت‌های گروه «ستاره» که به خاطر گرامی‌داشت یاد یکی از اعضای بنیان‌گذار خود، نامش را به گروه «ستاره اقبال» تغییر داده است، و نیز، آغاز مجدد فعالیت‌های «انجمن ترویج دستور شرف» برخی دیگر از فعالیت‌های جهش فرهنگی در بهمن ماه ۱۴۰۳ بوده است که ماجراهای آن در این دفتر زیرخاکی روایت شده است.

با این همه، روند تدوین دستور شرف نسل اول بینان‌گذاران انجمن اصلی که طی بهمن‌ ماه ۱۴۰۳ آغاز شد، واجد چنان اهمیتی است که پیشگفتار این دفتر خاطرات زیرخاکی با عنوان «اصل اول دستور شرف نسل اول بنیان‌گذاران انجمن اصلی» به آن اختصاص داده می‌شود.

نسل اول بنیان‌گذاران کیستند

منظور از «نسل اول بنیان‌گذارانْ» حدود ۵۰ نفر از فعالان اجتماعی سیاسی پروفشنال هستند که قرار است از میان تمام فعالان اجتماعی سیاسی که طی ۱۵ سال گذشته به نحوی با قواعد دموکراسی (دستورنامه رابرت) آشنا شده‌اند انتخاب شوند تا با حضور آنان نخستین نشست بنیان‌گذاران انجمن اصلی ساعت ۵ بعد از ظهر روز سه‌شنبه ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ در دفتر کادرها برگزار شود.

با عنایت به نکته فوق، نخستین پرسشی که به ذهن خطور می‌کند این است که چرا از میان تعداد قابل توجهی از فعالان اجتماعی علاقمند که طی ۱۵ سال گذشته کم و بیش با این قواعد آشنا شده‌اند و ترویج این قواعد در مجامع ایرانی را وظیفه اجتماعی خود تلقی می‌کنند، قرار است فقط ۵۰ نفر دعوت شوند؟

تجربه‌های اجتماعی نشان داده است که تعداد بهینه برای بازی در چارچوب قواعد دموکراسیْ مجامع ۵۰ تا ۶۰ نفری است. همانطور که تعداد بازیکنان هر بازی را شرایط و قواعد بازی تعیین می‌کند، شرایط برای بهترین مشورت به معنای دقیق کلمه در چارچوب قواعد دموکراسی نیز در مجامعی متشکل از ۵۰ تا ۶۰ نفر فراهم خواهد شد و چه بسا به همین دلیل است که در مجامع قانون‌گذاری بزرگ،‌ کمسییون‌هایی تقریباً با همین تعداد سازمان‌دهی می‌شود تا امکان مشورت حقیقی در باره موضوعات گوناگون فراهم شود.

افزوده بر این، قرار است نشست‌های انجمن اصلی در دفتر کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت (دفتر کادرها) برگزار شود که در حال حاضر امکان پذیرایی از حدود حداکثر ۶۰ تا ۷۰ مهمان را دارد.

هرچند نمی‌شود رقم دقیق داد، اما پیش‌بینی می‌شود از میان صدها نفر از علامندانی که طی ۱۵ سال گذشته در کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت شرکت کرده‌اند، بیش از ۳۰۰ نفر از فعالان اجتماعی سیاسی، علاقمند بودند و هستند تا در روند تأسیس انجمن اصلی مشارکت کنند و دِیْنِ خود را در ترویج سواد دموکراسی در کشور به نحوی که می‌توانستند، ادا کنند. به همین خاطر، ایده اولیه این بود که به صورت همزمان ۶ مجمع مؤسس با حضور ۵۰ نفر فراخوان شود تا به موازات هم، طی یک فرایند آموزشی/تمرینی، ۶ انجمن اصلی تأسیس کنند و در آینده و در صورت توافق اعضای هر انجمن اصلی، در چارچوب قواعد دموکراسی یک کانون (کنوانسیون) انجمن‌های اصلی تشکیل دهند.
این ایده در کمیته برگزاری نشست بنیان‌گذاران انجمن اصلی به چالش کشیده شد. مخالفان عقیده داشتند بهتر است در مرحله اول فقط یک مجمع مؤسس با دعوت از حدود ۵۰ نفر از فعالان اجتماعی سیاسی علاقمند که فرصت و امکان و تعهد بیشتری دارند، فراخوان شود.

گفتگوهای مستمر بین طرفداران این دو رویکرد به راه حل جدیدی منجر شد: نشست اول بنان‌گذاران انجمن اصلی با حدود۵۰ تا ۶۰ نفر از فعالان اجتماعی سیاسی برگزار شود و همین عده، بعد از کسب مهارت‌های لازم، و در صورت تمایل، در ۵ گروه ۱۰ نفره به خودشان سازمان دهند و هر گروه به عنوان گروه حامیان تأسیس انجمن‌های اصلی نسل دوم ۵۰ نفر از فعالان اجتماعی دیگر را برای تشکیل انجمن‌های اصلی نسل دوم فراخوان کنند و به همین ترتیب، نسل‌های پی‌درپی، مثل خوشه‌ انگور، انجمن اصلی را در سطح کشور به نحوی تکثیر کنند که هر نسل، مهارت‌های خود را از نسل قبل کسب کند و به نسل بعد انتقال دهد.

با تصویب این پیشنهاد در کمیته برگزاری نشست بنیان‌گذاران انجمن اصلی، پرسش‌های جدیدی سربرآورد: از میان حدود ۳۰۰ فعال اجتماعی که نامشان در فهرست مدعوان آمده است، چه کسانی و با چه معیاری به عنوان نسل اول بنیان‌گذارن گزینش شوند و چه کسی و بر اساس چه معیاری این گزینش را انجام دهد که منجر به سلب حقوق علاقمندان و بروز سوءتفاهم نشود؟

در هر نشست ۵ مهمان

لازم به یادآوری است که در چهارمین نشست گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی که روز چهارشنبه ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ در دفتر کادرها برگزار شد این پیشنهاد به تصویب رسید که «به تشخیص آقای داود حسین و مشروط به موافقت تمام اعضا از علاقمندان دعوت شود تا بدون داشتن حق رأی در نشست‌های گروه حامیان شرکت کنند و امکان طرح پیشنهاد و شرکت در مذاکرات را داشته باشند».

با شیوع کرونا نشست‌های گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی مدتی تعطیل شد تا سرانجام نخستین نشست حضوری و الکترونیکی این گروه روز سه‌شنبه ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۹ برگزار شد و آقای مهدی جمالی بحری مسئؤلیت تدوین پیش‌نویس ضوابط شناسایی و معرفی مدعوان به نشست‌های گروه حامیان را تهیه و برای تصویب به نشست بعدی گروه حامیان تقدیم بر عهده گرفت.

در بخشی از صورتجلسه چهاردهمین نشست عادی گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی که ساعت ۵ بعد از ظهر روز سه‌شنبه ۲۷ خرداد ۱۳۹۹ به صورت مجازی/حضوری در دفتر کادرها برگزار شد آمده است:
آقای مهدی جمالی بحری قطعنامه پیشنهادی مبنی بر ضوابط شناسایی مدعوان به نشست‌های گروه حامیان و در مرحله بعد، به مجمع مؤسس انجمن اصلی را ارایه داد که بعد از اصلاحاتی به تصویب رسید و با توجه به این اصلاحات، ماده دو اساسنامه گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی به شرح زیر به تصویب رسید:
“ماده دو: هدف
هدف «حامیان»، شناسایی افراد مناسب و علاقمند بر اساس شرایط و ضوابط زیر است:

۱. فرد یا افرادی معرفی شوند که مبنای اولیه معرف، شناخت از علاقمندی آنان به فعالیتهای اجتماعی باشد .
۲. آگاهی نسبی افراد مدعو از کلیات هدف گروه حامیان و فحوای کلی دستور نامه رابرت (خلاصه‌ای که از دستورنامه برای مطالعه افراد علاقمنه تهیه شده است) و پذیرفتن ضمنی آن، برای معرف محرز باشد.
۳. معرف از پایبندی افراد مدعو، به قواعد و قوانین که بر حاکمیت حق برابر افراد در جامعه تاکید دارند مطلع شده باشد.
۴. فرد معرفی شده با هر کنش و نگرش سیاسی حق عضویت در این انجمن را دارد اما متعهد می‌شود مشی سیاسی خود را در فعالیت‌های این انجمن دخیل نکند . . .

تا از آنان دعوت شود در مجمع مؤسسان برای ایجاد نخستین انجمن ایرانی بر اساس آموزه‌های کسب شده از یک دهه تجربه برای محلی‌سازی رویه پارلمانی (به روایت دستورنامه رابرت) در ایران شرکت کنند. نام موقت انجمن مورد نظر، انجمن «اصلی» است. هدف و کارکرد و ساختار انجمن اصلی را مجمع مؤسس انجمن اصلی تعیین خواهد کرد. سازمان موقت حامیان، بعد از آنکه مجمع مؤسسان انجمن اصلی، اساسنامه و دستور شرف خود را تدوین و تصویب کرد و بر اساس مفاد اساسنامه، مقامات و اعضای هیأت مدیره خود را انتخاب نمود، به صورت خود به خود منحل خواهد شد.”

در ادامه همان نشست بود که آقای بهرام شهریاری یکی از اعضای گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی پیشنهاد زیر را مطرح کرد که به تصویب رسید:‌

«در هر یک از نشست‌های گروه حامیان، حداکثر نام ۵ فرد جدید به عنوان مدعو به نشست‌های علنی گروه حامیان معرفی و به تصویب برسد».

در صفحه ۱۰۲ کتاب «روزشمار رویدادها: جریان اصلی؛ گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی» که روند فعالیت گروه حامیان انجمن اصلی را از ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۱ تا هنگام انتشار کتاب در سال ۱۴۰۲ روایت کرده است در این باره این طور توضیح داده شده است:‌

دلیل طرح و تصویب این پیشنهاد در آن زمان این بود که اگر تعداد مدعوان بیش از حد مناسب باشد،‌ممکن است روند اداره جلسات طبق قانون عام پارلمان با خلال مواجه شود.

درست پس از تصویب این پیشنهاد بود که آقای محمد‌حسین بنی‌اسدی، نام آقایان حامد سحابی، سپهر محمدی، مهدی معتمدی‌مهر، و اردشیر منصوری، و آقای بهرام شهریاری، نام آقای احمدرضا طالبی را پیشنهاد دادند که به تصویب رسید و به این ترتیب، این ۵ نفر نخستین گروه از مدعوانی هستند که از آنان دعوت شد تا در صورت تمایل، در نشست‌های علنی و عادی گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی با حق دادن پیشنهاد و شرکت در مذاکرات، حضور یابند. مسؤلیت اجرایی دعوت از مدعوان نیز بر عهده دعوت‌کنندگان گذاشته شد.

گفتنی است که گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی در مرحله دوم از فعالیت خود ۵۰ نشست برگزار کرد تا اسناد مورد نیاز برای ارایه به مجمع مؤسس را تدوین و تصویب کند و در جریان هر یک از این نشست‌ها نیز نام ۵ مهمان برای حضور در نشست‌های گروه حامیان و شرکت در مجمع مؤسس مطرح و تصویب می‌شد.

همانطور که گفته شد، یکی از مباحث چالشی که در کمیته برگزاری نشست بنیان‌گذاران انجمن اصلی مطرح می‌شد همین نکته بود که چطور از میان حدود ۱۵۰ نفری که رسماً‌ از آنان دعوت شده است تا در صورت تمایل در نشست‌های ماهانه گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی شرکت کنند، حالا فقط ۵۰ نفر از آنان گزینش و دعوت شوند؟ و معیار این گزینش چه می‌تواند باشد؟

از صدر تا ذیل: فقط یک معیار

راه حلی که قرار است بر اساس آن با این مسئله برخود شود ساده است: قرار است فهرست نام تمام فعالان اجتماعی سیاسی که گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی از آنان دعوت کرده است، به ترتیب تاریخ دعوت، مدون شود و در مرحله بعد، از صدر تا ذیل، و به ترتیب، با تک تک آنان گفتگو شود و در مرحله نخست از ۵۰ نفر اول آنان دعوت شود تا عصر روز پنجشنبه ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ در نخستین نشست بنیان‌گذاران انجمن اصلی شرکت کنند. سایر افراد مدعو و نیز سایر علاقمندان به مشارکت در روند تأسیس نسل‌های بعدی انجمن اصلی نیز، به ترتیبی که شرح آن رفت، در مراحل بعدی و برای تأسیس انجمن‌های اصلی نسل بعدی دعوت خواهند شد. اما سئوال مهم این است: اصل اول دستور شرف نسل اول بنیان‌گذاران انجمن اصلی چیست؟

تعریف «شرف»

در اسناد «جهش فرهنگی»، «شرف» به معنای اعتباری است که اعضای یک جامعه به عضوی اعطا می‌کنند که طبق فضایل اخلاقی رفتار کرده باشد.

منظور از «فضایل اخلاقی»‌ آن دسته از ارزش‌هاست که به نظر اعضای یک جامعه «گل سرسبد» ارزش‌ها محسوب می‌شوند و خوب به توان دو هستند.

به عنوان نمونه، اعضای انجمن پزشکان آمریکا، سه ارزش؛ ۱. شجاعت، ۲. ایثار، ۳. تعالی (انجام وظیفه به بهترین نحو ممکن)‌ را فضایل اخلاقی اعلام کرده‌اند. بر اساس این سه اصل، پزشک شرافتمند کسی است که برای دفاع از حقوق بیماران خود شجاعانه و ایثارگرانه خدمت کند و نه فقط وظایف خود را انجام دهد، بلکه این وظایف را به بهترین نحو ممکن به انجام برساند.

مرور کد اتیکز انجمن پزشکان آمریکا که یک کتاب ۱۲۰ صفحه‌ای قطع رحلی است، نشان می‌دهد که تک‌تک استاندارهای رفتار پروفشنال اعضای این انجمن بر اساس همین سه فضیلت اخلاقی استدلال شده است. به عنوان نمونه، یک پزشک هرگاه قانونی را خلاف منافع بیماران خود تشخیص داد، وظیفه دارد قانون غیرعادلانه را نقض کند و هزینه آن را بپذیرد و در همه حال، با قوانینی که منافع بیماران را نقض می‌کنند شجاعانه مبارزه کند.

پیش‌شرط تدوین دستور شرف

همانطور که در اسناد گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی تصریح شده است، و یک نمونه از آن تصریحات در ۱۳ بند بالاتر نقل شد، قرار است بعد از تدوین و تصویب اساسنامه انجمن اصلی و به محض تأسیس این انجمن، «دستور شرف» اعضای انجمن نیز به صورت دسته‌جمعی تدوین و تصویب شود.

با این همه، این پرسش کلیدی مطرح است که پیش‌شرط اصلی امکان تدوین کد اتیکز یا «دستور شرف پروفشنال» چیست؟

تجربه‌های «جهش فرهنگی»‌ در دهه ۸۰ و از جمله تلاش مؤسسه اخلاق پزشکی ایرانیان (ماپا) برای تأسیس «شورای ایرانی ترویج اخلاق پروفشنال‌»‌ ثابت کرد تا وقتی انجمن‌ها و سازمان‌های شبه‌پروفشنال نتوانند خود را بر اساس قواعد دموکراسی بازآفرینی کنند، تدوین و استقرار کد اتیکز پروفشنال در آن‌ها ممتنع باقی خواهد ماند. از همین رو، پیش‌شرط تدوین کد اتیکز پروفشنال در جوامع پروفشنال مستلزم آن است که اعضای آن جوامع به قواعد دموکراسی که متکفل تعریف و تضمین حقوق اکثریت، اقلیت، اعضای منفرد، غائبان و تمام این‌ها با هم، براساس آراء با وزن برابر، است، متعهد و پایبند باشند.

به این ترتیب، با قاطعیت می‌توان اعلام کرد بدون قواعد دموکراسی تدوین دستور شرف در جامعه ممتنع باقی می‌ماند. از همین رو، اصل اول «دستور شرف» نسل اول بنیان‌گذاران انجمن اصلی یک چیز بیشتر نیست: پایبندی خدشه ناپذیر به قواعد دمکراسی که چیزی نیست جز مناسبات منطقی و عقلاً‌ استنتاج شده حقوقی بین افرادی که قرار است با حق برابر در باره مشاعات خود تصمیم‌گیری کنند و کتاب «دستورنامه رابرت»‌ جامع‌ترین و کامل‌ترین روایت آن را تشریح و تبیین کرده است.

از همین رو قرار است در جریان گفتگو با فعالان اجتماعی سیاسی که نامشان در فهرست مدعوان به شرکت در نشست بنیان‌گذاران انجمن اصلی قرار دارد، کسانی انتخاب شوند که در عمل نشان داده‌اند به این قواعد متعهد‌ند و متعهدند که این قواعد را فرابگیرند و از طریق شرکت در تأسیس جوامع مردم خودقانون‌گذار نسبت به بازسازی اجتماعی و ارتقای پروفشن‌گرایی در شبه‌پروفشن‌های دولتی نیز متعهد باقی خواهند ماند.

مشت نمونه خروار

نخستین نشست گروه حامیان تأسیس انجمن اصلی، روز یکشنبه ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۱ با حضور ۱۲ نفر از فعالان اجتماعی، در سالن هیئت مدیره انجمن شرکت‌های ساختمانی و با میزبانی آقای مهندس محمد عطاردیان بنیان‌گذار اولیه کانون عالی انجمن‌های صنفی کارفرمایی ایران برگزار شد. از آن زمان تا امروز نزدیک به ۱۳ سال می‌گذرد و اعضای این گروه، در دو دوره، و روی هم در ۱۰۰ نشست شرکت کردند. عامل اصلی این هم تعهد از سوی این فعالان اجتماعی چیزی جز این نبود که آنان ضرورت آشنایی با قواعد پیچیده‌ دموکراسی و کشف بهترین‌ روش‌های ترویج این قواعد در فرهنگ ایران را به خوبی درک کرده بودند و در حالی که تک تک آنان از پرمشغله‌ترین فعالان اجتماعی محسوب می‌شوند، بخشی از عمر عزیز خود را صرف حضور در آن نشست‌ها می‌کردند تا بلکه، شعله لرزان این حرکت آگاهی‌بخش روشن باقی بماند.

در پاسخ به آن همه بزرگ‌منشی، آینده‌نگری و شرافت، چه می‌توان کرد؟

در انتهای این نوشته، نام آنان ذکر می‌شود. متبرک‌باد نام آنان و متبرک‌باد نام نسل اول بنیان‌گذارن انجمن اصلی.

مجتبی امیری، محمدحسین بنی‌اسدی، سید محمد بهشتی، مهدی جمالی بحری، محسن رزم‌خواه، عبدالفتاح سلطانی، بهرام شهریاری، محمد عطاردیان، آرش کیخسروی، علی‌اصغر گلسرخی، و مصطفی معین.

داود حسین
اول اسفند ۱۴۰۳