مقالات آموزشي

نخستین اجلاس کارگاه آموزش دستورنامه رابرت در استان البرز - کادر البرز - عصر روز چهارشنبه ۵ اسفند ماه ۱۳۹۴ در دفتر انجمن همیاران سلامت پرور البرز با حضور تعدادی از نمایندگان سازمان‌های نادولتی (ساناد‌ها) فعال در شهر کرج برگزار شد و قرار است - گوش شیطان کر - هفت اجلاس دیگر نیز در ادامه برگزار شود.

هدف اصلی از برگزاری این کارگاه‌ها آشناسازی کنشگران اجتماعی فعال در استان البرز با اهمیت، فلسفه، اصول، مبانی، تاریخچه و مبرم‌ترین قواعد قانون عرفی پارلمانی به مثابه ام‌القوانین است که در چارچوب آن‌ها یک گروه یا جامعه می‌تواند مقررات، قواعد، قوانین و تصمیم‌های گروهی در مورد امور مربوط به مالکیت مشاعات خود را به شکل منصفانه و عادلانه اتخاذ کند و آن‌ها را متناسب با تحولات اجتماعی مورد بازنگری و اصلاح قرار دهد.

بدیهی است در کارگاهی با چنین هدفی نکات متنوع و متعددی مطرح خواهد شد که فرصت پرداختن کامل به تمام آن‌ها هم فراهم نمی‌شود، به ویژه که شرکت‌کنندگان در چنین کارگاه‌هایی معمولاً افراد میانسال هستند که صدها مشغله دارند و به اصطلاح کارگاه اکابر است.

به همین خاطر،‌ دفتر کادرها می‌کوشد تا در یک سلسله مقالات کوتاه که به تدریج در همین وب‌جا منتشر خواهد شد، مهم‌ترین و مبرم‌ترین نکات مطرح شده یا قابل طرح در کادر البرز را که برای سایر علاقمندان نیز می‌تواند جالب و مفید باشد،‌ توضیح دهد.

تأکید بر این نکته لازم است که این مطالب جنبه‌ی آموزشی دارند و تمام آن‌ها به نحوی به فهم لایه‌ه‌ای معنایی متعدد و متنوع دستورنامه رابرت به مثابه یک دستگاه مفهومی برای فهم بحران در فعالیت‌های اجتماعی ایران امروز - و مهم‌تر - در به کار بردن این قواعد در تمام عرصه‌های زندگی اجتماعی، لازم و ضروری هستند. در عین حال هر یک از این مفاهیم ظرفیت آن را دارند که به مثابه موضوع یک یا چند کارگاه مستقل به صورت مشروح‌تر مورد بررسی قرار بگیرند.

در ادامه این وب‌برگ، فهرست نکاتی که قرار است به تدریج منتشر شود ارایه شده است و بعد از انتشار وب‌برگ مربوط به هر موضوع، بین عناوینی که در زیر آمده و آن وب‌برگ پیوند برقرار خواهد شد به نحوی که با تقه زدن روی هر عنوان، وب‌برگ مورد نظر در ستون وسط صفحه‌ به نمایش درآید. بدیهی است که در جریان تولید مطالب، عناوین فهرست زیر، پس و پیش، کم و زیاد و ویرایش شوند.

دفتر کادرها آمادگی خود را برای برگزاری کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت متناسب با نیاز و سفارش هر گروه خاص و پیرامون هر یک یا تمام موضوع‌های مطرح شده در فهرست زیر اعلام می‌کند. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه با دفتر کادرها تماس بگیرید. اما فهرست نکات مطرح شده در کادر البرز:

هر بار که بساط انتخابات را ولو می‌کنند دوباره این پرسش تکراری مطرح می‌شود که در این انتخابات شرکت بکنیم یا نه؟ اگر بازی انتخابات طبق قاعده معقول اجرا می‌شد، در آن صورت می‌بایست، ابتدا از علاقمندان به شرکت در آن انتخابات ثبت نام می‌کردند. کسانی که اساساً در انتخابات ثبت نام نکنند، به عنوان ممتنع محسوب می‌شوند، که از نظر حقوقی به این معناست که برای آنان پیروزی این یا آن گروه و فرد علی‌السویه است. اما کسانی که در انتخابات ثبت نام کنند حق دارند، به هر شهروندی که دلشان می‌خواهد رأی بدهند و برگزار کنندگان انتخابات حق ندارند نام هیچ فردی را که به او رأی داده شده است حذف کنند. و کسی که بیش از نصف آرای ثبت‌نام کنندگان در هر حوزه را به این ترتیب کسب کند، نماینده آن حوزه محسوب می‌شود، و فقط در این صورت است که ندادن رأی معنا پیدا می‌کند،‌ چرا که هر نماینده‌ای مجبور می‌بود بیش از نصف آرای ثبت نام کنندگان را کسب کند. بعد،‌ تمام این افراد - که به این ترتیب بیش از نصف آرای ثبت نام کنندگان هر حوزه را کسب کرده باشند - در تاریخ تعیین شده در صحن مجلس گردهم می‌آیند و فقط کل آن مجلس است که حق دارد صلاحیت تک تک نمایندگان را احراز کند و نه هیچ نهاد دیگری. و البته، نمایندگان هر حوزه در مجلس نیز همیشه وظیفه دارند رأیی بدهند که وجداناَ اطمینان می‌یابند اکثریت موکلانشان در آن حوزه همان رأی را می‌دهند. به این ترتیب، آنچه که در پارلمان به تصویب می‌رسد، همیشه، اراده و تمایل اکثریت مردم یک «جامعه کل» را نشان می‌دهد که به عنوان «قانون» به اجرا درمی‌آید. و البته، هر اقلیتی باید حق داشته باشد بدون ترس از اتهام‌های مرگ‌آور ارتداد و نفوذی و عامل بیگانه، اراده اکثریت را چنان به چالش بکشد که از اکثریت بیاندازد. همین چند قاعده اولیه را با قواعد انتخابات در حاکمیت شرعی مقایسه کنید که به جای بازی بر اساس قواعد عقلاَ استنتاج شده، بنا به تشخیص خودش از مصلحت عمل می‌کند. اینجا، سؤال کلیدی در واقع این است: آیا اساساً در حاکمیت شرع، قانون ممکن است یا ممتنع؟ بعد از روشن شدن تکلیف این مسأله است که مشخص می‌شود چه کسانی می‌بایست در این انتخابات شرکت کنند و شرکت چه کسانی هم بی‌معناست. این نوشته مختصر به همین مسأله خواهد پرداخت:

در سندی که وب سایت انجمن ملی پارلمانتارین‌ها (که در ایران فیلتر شده) در سال ۲۰۰۷ منتشر کرده بود، برای قانون پارلمان سه تعریف ارایه شده بود که ترجمه‌ی فارسی آن در مدخل وب سایت کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت (کادرها) نقل شده است. اما جستجو برای یافتن آن سند برای ایجاد لینک بین ترجمه فارسی به اصل انگلیسی به نتیجه‌ای نرسید. به این دلیل که انجمن ملی پارلمانتارین‌ها، در سندی دیگر، تعریف تازه‌ای از قانون پارلمان در اینجا ارایه داده است. کدامیک از این دو تعریف بهتر است؟

درست صد سال پیش (۱۹۱۵) یک دانشجوی شانزده ساله‌ی ایرانی‌تبار در دانشگاه آمریکایی بیروت، در مقاله‌ای به زبان انگلیسی دستورنامه رابرت را در نخستین شماره نشریه اتحادیه دانشجویان این دانشگاه معرفی کرد. آن مقاله - که به نظر می‌رسد برای نخستین بار خاورمیانه را با این قواعد آشنا ساخت - به زبان انگلیسی اینجا در دسترس علاقمندان قرار دارد. آن جوان هم بعدها کوشید با بهره‌گیری از آموزه‌های همان کتاب، احیاناً بدون ذکر منبع، یک فرقه دینی را به یک سازمان معنوی بین‌المللی تبدیل کند.

با این همه، اما نود سال طول کشید تا ترجمه عربی ویرایش دهم این کتاب با عنوان «قواعد النظام الديمقراطية: قواعد روبرت التنظيمية للاجتماعات» در خاورمیانه منتشر شود. و البته هنوز معلوم نیست که این قواعد تا چه جد در جهان عرب رواج دارد و کدامیک از انجمن‌ها و سازمان‌های عربی این کتاب را به عنوان مرجع پارلمانی خود انتخاب کرده‌اند و امور خود را بر اساس این قواعد تمشیت می‌کنند. این‌ها مسائلی است که دفتر کادرها در مورد آن‌ها تحقیق می‌کند و امیدوار است نتایج این تحقیق‌ به زودی از طریق همین وب سایت در اختیار علاقمندان قرار بگیرد. اما، و به خصوص، با توجه به اینکه تمام طلاب علوم دینی و روحانیون - که حکومت را در دست دارند - زبان عربی را بلد هستند، در ادامه این نوشته،‌ ترجمه عربی دستورنامه رابرت و مترجم و ناشر آن، و نیز امکان تهیه این کتاب به زبان عربی مورد بحث قرار می‌گیرد به این امید که این آقایان قرائت این کتاب مهم را در دستور کار خود قرار دهند. دفتر کادرها آمادگی دارد توانمندی‌های خود را برای آموزش و تمرین این قواعد - که حاصل حدود ده‌ سال تلاش برای محلی‌سازی این قواعد است - در اختیار این گروه از علاقمندان نیز قرار دهد.

صرف‌نظر از اذهان آرمان‌گرایی که در یک مقطع تاریخی شیفته‌ی «سوسیالیزم واقعاَ موجود» در کشور «شوراها» شدند، مشاهدات روزمره حاکی است مردم ایران نسبت به نیات «رفقای شمالیٍ» «برادران قاچاقچی» ما بدبین هستند و احتمالاَ شکست‌های پی‌ در پی لشگر چوپانی دربار قاجار از ارتش استبداد قدرتمند تزارها در این بدبینی تأثیر تعیین‌کننده داشته است. اما زمانه با سرعت عوض می‌شود: محور معیشتی مشهد - تهران - تبریز در دامنه‌های دو سوی سلسله جبال البرز احتمالا زمینه‌ی سربرآوردن یک قدرت منطقه‌ای است که اگر بتواند مشکل آشوب/استبداد درونی خود را برطرف کند خواهد تونست مثل دماوند سربرکشد. در آن صورت می‌توان با همسایه شمالی نیز وارد تعامل برد - برد شد. اما مسأله‌ی کلیدی این است: روس‌ها در مسیر ساختن جامعه‌ی مبتنی بر قانون و فاصله گرفتن از توحش استبدادی چقدر جلو رفته‌اند و کجای راه‌ هستند؟ تعداد معدود ایرانیانی که تا کنون به نحو قابل قبول با پویایی‌های قانون عرفی پارلمان (آنطور که در دستورنامه رابرت تشریح شده است) آشنا شده‌اند اذعان دارند میزان رواج این قانون در میان مردم روس شاخص خوبی است که بر اساس آن می‌توان در مورد این سؤال حیاتی به داوری نشست. سخنرانی آقای آلگ خارخوردین جامعه‌شناس سیاسی و رئیس دانشگاه اروپایی سن پترزبورگ در «مرکز جردن» دانشگاه نیویورک با عنوان «سفرهای دشوار دستورنامه رابرت از آمریکا به روسیه» ، اطلاعات دست اولی در این زمینه در اختیار کادرها قرار می‌دهد. اما متأسفانه، بر اساس گزارشی که خانم آناستازیا کاستریوکووا از سخنرانی آقای الگ خارخوردین برای وب سایت مرکز جردن تهیه کره است، و ترجمه‌ی همین گزارش در ادامه تقدیم می‌شود، می‌توان گفت که حتی جناب خارخوردین هم از دستورنامه رابرت درکی بسیار نادرست و ناقص دارد. اما از آنجا که نمی‌توان به صحت این گزارش اطمینان کرد، پس از گفتگوی مستقیم با رئیس دانشگاه اروپایی سن پترزبورگ نظرات وی نقادی خواهد شد و اطلاعات دست اولی در مورد میزان آشنایی روس‌ها با حکومت قانون - از طریق همین وب سایت - در اختیار علاقمدان قرار خواهد گرفت. تا آن زمان،‌ خواندن این گزارش - با تأکید بر اینکه نظرات خارخوردین در مورد دستورنامه رابرت صحیح نیست - به علاقمدان توصیه می‌شود:

يكي از شرايط عضويت در انجمن ملي پارلمانتارين‌ها (كارشناسان قانون عرفي پارلمان) اين است كه متقاضيان عضويت دست كم به هفتاد درصد از يكصد سؤال امتحاني كه به صورت شبه‌تصادفي از ميان سيصد سؤال آموزشي انتخاب مي‌شود پاسخ درست بدهند. اين سيصد سؤال بر اساس حدود يكصد و بيست صفحه از كتاب هشتصد صفحه‌ای دستورنامه رابرت تنظيم شده‌اند كه در آن‌ها مبرم‌ترين و پرمصرف‌ترين قواعد قانون عرفي پارلمان (يا قواعد پيش‌گزيده‌ي اداره مجامع تصميم‌گيري)‌ به صورت كلي مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

لازم به تأكيد است كه اين افراد در مرحله اول به عنوان عضو عادي انجمن پذيرفته مي‌شوند و فقط هنگامي اجازه مي‌يابند تا قواعد دستورنامه رابرت را به ديگران آموزش بدهند كه به سيصد سؤال از ميان هزار و دويست سؤالي كه بر مبناي كل مطالب كتاب دستورنامه رابرت تنظيم شده است پاسخ درست داده باشند. افراد اخير به عنوان «عضو پروانه‌دار» شناخته مي‌شوند و اين اعضا نيز فقط هنگامي مي‌توانند به عنوان يك پارلمانتارين پروفشنال رياست جلسات مجامع تصميم‌گيري را بر عهده بگيرند و به عنوان مشاور در طراحي ساختار حقوقي سازمان‌ها و خلق آئين‌نامه‌هاي سازماني مشاوره بدهند كه به عنوان عضو «پروانه‌دار پروفشنال» از كميته‌ي مربوطه گواهينامه‌ دريافت كرده باشند. علت این همه سخت‌گیری در آموزش قواعد قانون پارلمان چیست؟

قانون پارلمان یک سیستم باز از مجموعه‌ی بسیار پیچیده‌ای از قواعد و رویه‌هاست که بر اساس یک مجموعه اصول خدشه‌ناپذیر بنا شده‌اند تا در کل فرانید‌های تصیم‌گیری گروهی حقوق اکثریت. اقلیت. افراد. غائبان و تمام این‌ها با هم به شکل متوازن و متناسب با وزن تعداد آرای هر زیر گروه تضمین شود. اما کسانی که قسمت‌های محدودی از قواعد قانون پارلمان را بیاموزند قادر به رعایت تمام حقوق تمام زیرگروه‌ها در داخل یک جمع نخواهند شد و به همین دلیل به اختلافات ناشی از احساس بی‌عدالتی دامن خواهند زد. در نتیجه تأکید می‌شود تمام کسانی که قرار است به عنوان پارلمانتارین خدمات خود را به بازار عرضه کنند باید صلاحیت این کار را کسب کرده باشند. درست مثل دانشجویان رشته‌های پزشکی که بعد از یک مرحله مشخص و گرفتن مجوز حق طبابت بیماران را خواهند یافت.

با اين مقدمات،‌ در ادامه ترجمه سيصد سؤال پارلماني كه بر مبناي ويرايش دهم كتاب دستورنامه رابرت تنظيم شده است تقديم علاقمندان مي‌شود. خاطر نشان می‌کند اين سؤال‌ها را دو نفر از اعضاي انجمن نويسندگان و مترجمان ادبيات پارلماني (نماپ) آقايان پرهام رضايي و سامان عصرپوران ترجمه كرده‌اند كه به اين وسيله از زحمات آنان قدرداني مي‌شود.

البته،‌ صفحه‌آرايي، و ارجاع‌هاي الكترونيكي درون‌متني اين سند آموزشي به مرور تكميل خواهد شد و متن پي.دي‌.افي آن هم به زودي در همين جا تقديم علاقمندان مي‌شود. براي عضويت در الكتروگروه بحث در مورد اين سؤال‌ها نيز با آقاي پرهام رضايي مكاتبه كنيد يا به وي زنگ بزنيد. شماره وي: 03963724849

بديهي است يكي از شرايط عضويت در انجمن كارگاه‌هاي آموزش دستورنامه رابرت (انجمن كادرها)‌ نيز دادن پاسخ درست به بيش از هفتاد درصد از صد سوالي است كه از ميان اين سيصد سول انتخاب خواهند شد. متقاضيان ثبت‌ نام در مرحله دوم كارگاه‌هاي آموزش دستورنامه نيز بايد - دست كم - همين شرط را احراز كرده باشند.

روزنامه‌ي آمريكايي «نيويورك تايمز» در شماره‌ روز 24 مارس سال 1895 خود و به مناسبت انتشار ويرايش جديدي از كتاب دستورنامه رابرت [2] مقاله‌اي منتشر كرده و در آن به اين پرسش مي‌پردازد كه «چه كساني لايق جمهوري» هستند؟ اين مقاله در پاسخ به اين پرسش مي‌نويسد فقط كشوري لايق جمهوري است كه مردمش بتوانند نشست‌هاي شهري را به نحو مناسب برگزار كنند. نشست شهري به نشست‌هاي عمومي‌اي گفته مي‌شود كه ساكنان يك شهر در آن حضور مي‌يابند تا با اكثريت آراء در مورد نحوه‌ي مديريت شهري تصميم‌ گيري كنند. نويسنده‌ي مقاله با اشاره به اينكه تمام دانشگاهيان آمريكا قواعد قانون عرفي پارلماني را بلد هستند و در هر روستاي آمريكا دست كم يك پارلمانتارين مي‌توان يافت كه قواعد اداره‌ي نشست‌ها را مي‌داند، نتيجه مي‌گيرد كه مردم آمريكا شايستگي حكومت جمهوري را دارا هستند.

خاطر نشان مي‌شود اين مقاله كوتاه در ارديبهشت ماه 1391 به فارسي منتشر شد و در اختيار اعضاي نخستين كارگاه آموزش دستورنامه رابرت قرار گرفت. اما چون، به رغم كوتاهي، تصويري نسبتاً جامع از اثرات كتاب دستورنامه رابرت بر جامعه‌ي 120 سال پيش آمريكا ارايه مي‌دهد، در ادامه نقل مي‌شود. این مطلب در بخش انگلیسی این وب‌سایت نیز در اینجا کار شده است.

در يكي از قسمت‌هاي مجموعه‌ي طنز «شب‌هاي برره»، بازيگران اصلي اين مجموعه با يكديگر شطرنح بازي مي‌كنند: هر دو كاملاً جدي هستند و پيش از حركت دادن كتره‌اي مهره‌ها مدتي فكر مي‌كنند و با حذف هر مهره‌ي حريف به هيجان مي‌آيند و در پايان با بيرون ريختن مهره‌هاي رقيب با لنگه كفش به جان هم مي‌افتند تا مشخص شود چه كسي برنده اين شطرنج‌ بازي برره‌ ايست. فقط كسي كه با قواعد ناظر بر حركت مهره‌ها آشنا باشد تلخي اين طنز را درمي‌يابد. اداره‌ي انواع مجامع تصميم‌گيري ما ايراني‌ها نيز كم و بيش شبيه شطرنج بازي بربره‌اي‌‌هاست: ظواهر كار، شبيه مجامع و پارلمان‌هاي ساير كشورهاست:‌ نوبت مي‌گيرند، موافق و مخالف مذاكره مي‌كنند و سرانجام با اكثريت آراء تصميم‌ها گرفته مي‌شود، اما از قواعد پيچيده‌ي ناظر بر روند طرح، بررسي و تعيين تكليف پيشنهادها‌، كه هرچند به چشم نمي‌آيند، اما عادلانه بودن نتايج بازي را تضمين مي‌كنند، خبري نيست. به اين ترتيب، حتي وقتي «خودي»‌ها گعده مي‌كنند تا به يك تصميم گروهي برسند، حتي اگر بخواهند شرافتمندانه بازي كنند - كه محل ترديد است - چون قواعد كار را بلد نيستند، به ريش‌ كشي مي‌افتند.

در ارديبهشت ماه 1391 كه در تدارك برگزاري نخستين كارگاه آموزش دستورنامه رابرت بوديم، به توصيه آقاي دكتر مصطفي معين - كه آن كارگاه از جمله به همت ايشان تشكيل شد - اين نوشته به رشته تحرير درآمد تا در اختيار بعضي از دوستان نزديك قرار بگيرد. خواندن آن هنوز توصيه مي‌شود:‌