كارگاه‌هاي آموزش دستورنامه رابرت (كادرها)
قسمت پنجم

رییس مستبد و رییس غیر مستبد

93/1/1
جمعه 21 مارس 2014

در نخستين بخش از اين بسته نوشتاري گفته شد كه نخستين قاعده قانون عرفي پارلمان كه در سال 1581 به اجرا در آمد مقرر مي كند كه در يك مجمع تصميم گيري در هر لحظه فقط يك موضوع بايد در دست بررسي باشد. قسمت دوم اين نوشته ها نشان داد كه چطور براي رعايت همين قاعده، مجموعه پيشنهادهاي پارلماني بايد بر اساس تفكر عقلي رتبه بندي شوند و قواعد دروني آنها - تقريباً شبيه به قواعد منطق- بايد به روش عقلي استنتاج و تبيين شوند. در قسمت سوم نشان داده شد كه تمام اين قواعد در واقع بر مبناي اصولي استدلال و تبيين شده اند كه ماهيت و جوهر قانون پارلمان را به مثابه شاخه اي از دانش حقوق تبيين مي كنند. در نتيجه، كل اعضاي يك سازمان و كل آحاد يك ملت نيز نمي توانند اين اصول و قواعدي را كه حافظ اين اصول هستند -حتي به صورت موقت- تعليق كنند.

تا همين جا هم كافي است تا دريابيم دومين ادعايي كه در مقدمه اين بسته نوشتاري مطرح شد تا چه حد مقرون به حقيقت است. با مفاهيمي آشنا مي شويم كه مي توانند بر ظلماتي كه در آن بوده ايم نور بپاشند و نشان دهند كه چطور سراپاي جوامع، شركت ها، جماعت ها، گروه ها و اشخاص حقوقي ما در بي قانوني محض عمل مي كنند و همه جا استبداد و خودرأيي جريان دارد. اما فاجعه اينجاست كه تصور ميكنيم مُرّ قانون عمل ميشود! براي آنكه کوچک‌ترین ترديدي در اين زمينه باقي نماند، در اين قسمت، نقش رییس در عرف پارلماني خودمان را با نقش رییس در قانون عرفي پارلمان مقايسه ميكنيم.

نوبت دادن يا صحن گرفتن؟

راقم اين سطور سالياني از عمر خود را صرف ترجمه كتابي كرده است كه سالها پيش با عنوان «قواعد نظام دموكراسي» به عربي ترجمه شده است. ترجمه فارسي اين كتاب با عنوان «دستورنامه رابرت» به زودي منتشر خواهد شد. ششمين قسمت از اين بسته نوشتاري، اين كتاب را معرفي خواهد كرد. اما نقل تجربه مترجم در درك تمايز بين دو مفهوم نوبت دادن و صحن گرفتن به خوبي تمايز بين رییس مستبد و رییس غیر مستبد را نشان ميدهد.
در طول اين كتاب 800 صفحه اي، هر جا قرار است عضوي پيشنهادي را در مجمع مطرح كند، از اصطلاح «كسب صحن» استفاده شده است. اما در حالی که «كسب صحن» شرط لازم براي صحبت كردن يك عضو است، شرط كافي نيست. رییس نيز بايد اين «كسب صحن» عضو را تأييد كند. به اين بخش از پركتيس پارلماني رییس مجمع، «تخصيص صحن» گفته ميشود. به اين ترتيب، ما با دو اصطلاح پارلماني جديد مواجه هستيم. اين دو اصطلاح با دو مفهومي كه ما در اين مورد به كار مي بريم، يعني با «گرفتن نوبت» و «دادن نوبت» چه فرقي دارند؟

معاني «صحن» در قانون عرفي پارلمان

«صحن»، كه از انقلاب مشروطه به اين سو، با خوش ذوقي مشروطه طلبان، در برابر اصطلاح «فلور» (Floor) جعل شده است، در قانون عرفي پارلمان سه معناي متمايز دارد:
● محل گردآمدن اعضاي يك مجمع
● مجموعه اعضاي حاضر در يك مجمع
● حق انحصاري شنيده شدن در مجمع

دو معناي نخست اصطلاح «صحن» در عرف پارلماني ما شناخته شده است. اما معناي سوم مغفول مانده است. اين نكته بسيار ظريفي است كه علت آن در پايان همين نوشته آشكار خواهد شد.

توجه داريد كه در معناي سوم اصطلاح «صحن»، از حق انحصاري «شنيده شدن» صحبت مي شود و نه از حق انحصاري «صحبت كردن». بين اين دو مفهوم تمايز بسيار مهمي وجود دارد كه شرح آن از حوصله اين نوشته خارج است.

در قانون عرفي پارلمان، وقتي عضوي در جريان مذاكره، نطق خود را خاتمه مي دهد و مي نشيند، عملاً «صحن» را واگذار مي كند و هر عضو ديگري كه قبل از ديگران برخيزد و رییس را مخاطب قرار دهد، «كسب صحن» كرده است. بنا بر اين، اعضا بايد «صحن» را، يا «حق انحصاري شنيده شدن» را با سرعت و چابكي كسب كنند و اگر دير بجنبند، عضو ديگر صحن را روي هوا كسب كرده است. با اين همه، صرف «كسب صحن» به عضو قانونيت نمي دهد كه صحبت كند. بلكه پيشنهاد او، يا پركتيس پارلماني مورد نظر او، در آن وضعيت مشخص از بازي پارلماني، بايد «در دستور» باشد، يعني بايد طبق قواعد قانون پارلمان باشد تا بتواند صحبت كند. اما تشخيص اينكه «كسب صحن» عضو، براي انجام يك عمل مشخص پارلماني قانونيت دارد يا نه، بر عهده ي رییس است. به همين خاطر، رییس بايد مطلع شود كه عضو براي چه مقصودي كسب صحن كرده است؛ و اگر كسب صحن عضو براي مقصودش در چارچوب مجموعه ي قواعد ناظر بر پركتيس جاري در آن لحظه «در دستور» باشد، رییس قانونيت كسب صحن عضو را تأييد مي كند و صحن را به آن عضو تخصيص ميدهد.

اين فرايند پيچيده را با روند ساده شده نوبت دادن و نوبت گرفتن در عرف پارلماني ما مقايسه كنيد: اعضا از جناب رییس «تقاضاي نوبت» ميكنند؛ و رییس نيز به تشخيص خود به هر عضوي كه بخواهد نوبت «ميدهد». اين حق «نوبت دادن» را رییس از كجا كسب كرده است؟ مي توانيم بگوييم كه مجمع به اختيار خود و براي تسهيل امور مجمع اين حق را به رییس تفويض كرده است. بسيار خوب. اما رییس طبق كدام ضابطه اين حق را به اعضا تفویض مي كند؟ پاسخ روشن است: هر كس را كه خودش تشخيص دهد! آيا اين رفتار بر اساس تشخيص شخصي عين استبداد رأي نيست؟ و آيا در مجمعي كه رییس آن به صورت دل بخواهی عمل كند، صحبت كردن از رعايت قانون شوخي نيست؟

شطرنج بازي بررهاي

قانون اساسي ايالات متحده آمريكا، تدوين آیین‌نامه‌های مجلس و سنا را بر عهده خود آنها گذاشته بود. آیین‌نامه اوليه مجلس سنا نيز اين قبيل اختيارات را به رییس مجلس تفويض كرده بود. اما توماس جفرسون، نخستين رییس مجلس سناي آمريكا مي گويد: اين عين استبداد است؛ و در همان جاست كه با اشاره به قانون عرفي پارلمان انگلستان ميگويد: "اين قانون آنقدر خردمندانه ساخته شده كه نظيرش را نمي توان يافت."

همان‌طور كه توضيح داده شد، پيچيده ترين بخش از قواعد قانون پارلمان، قواعد ناظر بر پيشنهادها هستند كه مثل قواعد ناظر بر حركت مهره هاي شطرنج قابل رويت نيستند و به همين خاطر اداره مجامع ما به شطرنج بازي «برره اي ها» در سريال تلویزیونی «شبهاي برره» شبيه است!


براي مطالعه ساير مطالب اين جزوه پيوند‌هاي زير را تقه كنيد:

1. دستگاه مفهومي براي فهم بحران در فعاليت‌هاي شركتي و انجمني
2. در هر زمان فقط يك موضوع
3. قواعد ناظر بر پيشنهادهاي پارلماني
4. اصول زيربنايي قانون پارلمان
5. رییس مستبد و رییس غیر مستبد
6. نصاب در قانون و نصاب در «شبه قانون»
7. معرفي دستورنامه رابرت
8. مي رود ميخ آهني در سنگ؟


پذيرش | تماس | نقشه‌ى سايت | | آمار سايت | بازديد كنندگان : 655 / 574837

 پيگيرى فعاليت سايت fa   پيگيرى فعاليت سايت مقالات آموزشي   ?

سايت با اسپيپ درست شده است 3.0.17 + AHUNTSIC

Creative Commons License