معرفی اجمالی کتاب: تفسیر خط به خط «در باره جان» ارسطو

نقش انجمن اصلی در هدایت جامعه به سوی یک جامعه عقلی

۱. اگر قرار باشد جامعه‌هایی که در آینده، و برای هدف‌های مختلف تأسیس خواهیم کرد - اعم از انجمن شهروندان شهر و روستا برای تصمیم گیری در مورد نحوه حاکمیت بر خودشان،‌ تا جامعه‌‌هایی برای تأسیس و اداره انواع دانشگاه‌ها و مؤسسات اقتصادی - مبتنی بر قواعدی باشند که درستی یا نادرستی آن‌ها،‌ و عادلانه یا ناعادلانه بودن آن‌ها بر اساس برهان استدلال شوند،‌ در آن صورت باید با دانش و علم «برهان» آشنا باشیم و این علم را ارسطو بنیان‌گذاشه است، در نتیجه باید ارسطو را بشناسیم.

۲. اگر قرار باشد در رفتارهای خود و دیگران به دیده تأمل بنگریم و بکوشیم برای درستی و نادرستی رفتارهای خود توضیح‌های معقول ارایه بدهیم، باید به مهم‌ترین کتاب‌هایی که ارسطو در این زمینه نوشته است و به همین خاطر او را بنیان‌گذار علم اخلاق هم می‌دانند،‌‌ مراجعه کنیم.

۳. بنیان گذار دانش سیاست هم - بی‌ترید - همان معلم اول و معلم همه‌ی دوران‌ها، ارسطو بوده است. ارسطو برای نوشتن کتاب سیاست خود، قانون‌های اساسی ۱۵۸ دولت‌شهر آن روزگار یونان را به صورت جداگانه نوشته بوده است و براساس آن همه تحولات سیاسی که طی قرن‌ها در ۱۵۸ دولت‌شهر یونان باستان رخ داده بود ، دانش سیاست را بنیان گذاشت. کتاب «سیاست» او، که در دهه ۴۰ به فارسی ترجمه شده است، کتابی برای خواندن نیست‌، کتابی برای همه عمر است . . .

دریغ که از ۱۵۸ کتاب تاریخ قانون‌های اساسی ۱۵۸ دولت شهر یونان باستان- که در واقع تاریخ رژیم‌های سیاسی آن شهر‌کشورها بود- فقط یکی باقی مانده است: قانون اساسی یا تاریخ رژیم آتن. خوشبختانه‌این کتاب هم به همت شادروان باستانی‌ پاریزی در ۱۳۴۱ به فارسی ترجمه و منتشر شده است. گرچه فهم همین کتاب کم حجم نیز مستلزم آسنایی با فرهنگ و تمدن آن روز یونان باستان است، اما کیفیت تمدن دوران طلایی یونان باستان را به نمایش می‌گذارد - که به قول یک فرهیخته آشنا به رموز- حتی بشریت امروز هم دیگر قادر به ساختن چنان تمدنی نخواهد بود.

بله. دانش‌پژوهان سیاست هم باید کار خودشان را از شناخت ارسطو آغاز کنند. . .

۴. به نظر می‌رسد گذار از یک جامعه ماقبل عقلی به یک جامعه عقلی - تا آنجا که به قلمروی فکر مربوط بشود - بدون شناخت عمیق و درست ارسطو ممتنع باقی خواهد ماند.

هرچند آشنایی مسلمانان با اندیشه‌‌های عقلی یونانی و به خصوص با ارسطو به جنبش‌های عقلی متعددی منجر شد که بر بستر شکوفایی محدود فرهنگ شهرنشینی رواج می‌یافت،‌ اما گویا در همان زمان هم مقاومت ذهن‌های بسته و توسعه‌نیافته‌ی ساکنان جامعه‌های کوچک و توسعه‌نیافته،‌ که جمعیت‌اضافی خود را به شهر‌ها تحمیل می‌کردند، زمینه‌ی نابودی جنبش‌های عقلی را در کشورهای کم آب و علف خاورمیانه رقم زد.

اکنون که به دلایل قابل فهم نسبت جمعیت شهری/دهاتی به صورت معناداری به نفع زندگی شهرنشینی تغییر یافته است، شاید بتوان امیدوار بود که دیر یا زود جوانه‌های زندگی و تفکر عقلی و تمدن در سراسر این سرزمین همچنان کم ‌آب و علف، شکوفا شود و افتخار جامعه این شود که جامعه‌ای است: عقلی!

جایگاه کتاب «تفسیر خط به خط در باره جان ارسطو» در گذار به جامعه عقلی

۵. به رغم شواهد مورد اشاره، آینده‌ی هیچ جامعه‌ای قابل پیش‌بینی نیست و در نتیجه، عقلی شدن جامعه ما در آینده، به میزان زیادی بستگی به تلاش‌های تک‌تک ما ایرانیان خواهد داشت.

در پرتو چنین رویکردی است که می‌توان در مورد جایگاه کتاب «تفسیر خط به خط - در باره جان - ارسطو»، فعلا به بیان یکی دو نکته مهم بسنده کرد.

۶. از ویل دورانت نقل می‌کنند که گفته است: به جز ماشین، همه آنچه که تمدن غرب دارد از یونان باستان گرفته است. و امروز همین تمدن غربی است که - بخواهید یا نخواهید - عالمگیر شده است.

اتین ژیلسون در کتاب «وحدت تجربه فلسفی» - که احتمالاً مغرضانه با عنوان غلط «نقد تفکر فلسفی غرب» به فارسی ترجمه شده و در رشته‌ی فلسفه دانشگاه تهران تدریس می‌شود - تأکید دارد که جوهر تمدن غرب - و نه گرایش‌های مختلف و گاه ضد عقلی «فرهنگ غرب» - «عقل» است. اما «عقل» واقعا چیست؟

۷. اگر بخواهید واقعاَ معنای «عقل» را دریابید باید کتاب «در باره جان» ارسطو را بخوانید که در ارسظو شناسی ایرانی به عنوان «در باره نفس» یا «فی‌النفس» شناخته می‌شود، و ارسطو را به خاطر نوشتن این کتاب بنیان‌گذار دانش روان(جان) شناسی می‌شناسند. هرچند این کتاب بیشتر فلسفه جان‌شناسی است تا دانش جان‌شناسی.

البته، این کتاب هم به وسیله شادروان محمدعلی داودی - که گویا نخستین قربانی قتل‌های زنجیره‌ای هم بوده - به فارسی ترجمه شده است. اما اطمینان داشته باشید، فهم کتاب در باره جان ارسطو بدون مطالعه کتاب «تفسیر خط به خط در باره جان ارسطو» تقریبا غیر ممکن است.

فقط به عنوان یک نمونه، به همین کلمه «عقل» بپردازیم:
مفسر کتاب «تفسیر خط به خط در باره جان» در این زمیه توضیح می‌دهد که کلمه یونانی‌ای که به عقل ترجمه شده است، «نائوس» است. و اگر کسی بخواهد منظور ارسطو از این کلمه را بفهمد و این مفهوم کلیدی را درک کند باید با کل نظرات ارسطو به خصوص نظرات متافیزیکی او کاملا آشنا باشد. در آن صورت پی خواهد برد که هیچ کلمه‌ای در زبان انگلیسی نمی‌توان یافت که بتواند مفهوم «نائوس» را به یک انگلیسی زبان منتقل کند. به همین دلیل، در سراسر کتاب، از کلمه یونانی «نائوس» استفاده شده است. (در ترجمه فارسی هم - که به زودی منتشر خواهد شد - به ناگزیر همین طور عمل شده است)

۸. به دلیل نقش و جایگاه تفکر فلسفی در رشد تفکر عقلی است که موضوع یکی از «گام‌‌راه‌های ارتقای پروفشن‌گرایی در پروفشن‌های ایرانی»، «فلسفه» است. کارورزانی که قرار است در آینده متکفل سازماندهی به جامعه‌های مبتنی بر قانون اساسی و اساسنامه - به معنای درست این کلمه - شوند، لازم است در زمینه استنتاج پاسخ‌های عقلی، پروفشنال (مجتهد)‌ بشوند و در نتیجه باید ذهن فلسفی آنان نیز توسعه یابد. در جریان طی کردن «گام راه فلسفه» است که سالکان این گام‌راه مهارت‌های تفکر فلسفی را کسب خواهند کرد. در آن صورت، کتاب «تفسیر خط به خط - در باره جان - ارسطو» بهترین کتابی است که کاروزان را با عقاید فلسفی ارسطو، و در واقع با فلسفه به معنای درست این کلمه آشنا خواهد ساخت.

حوزه علمیه عقلیه!

۹. همه‌ی مخاطبان درمی‌یابند که عبارت «حوزه‌ی علمیه‌ی عقلیه» چه معناهای ضمنی گسترده‌ای می‌تواند داشته باشد.

شاید بتوان گفت یکی از رسالت‌های تاریخی «انحمن اصلی» به عنوان یک سرمایه اجتماعی، حمایت از شکل‌گیری و ریشه‌یابی نهادی باشد که می‌کوشد یک مؤسسه‌ی آموزش عالی با این عنوان غیررسمی ایجاد شود: حوزه علمیه عقلیه! کتاب «تفسیر خط به خط در باره جان ارسطو» یکی از منابع آموزش فلسفه در آن حوزه علمیه خواهد بود که رسالتس ترویج تفکر عقلیه خواهد بود. گوش شیطان کر!