معرفی دستورنامه رابرت در دانشگاه فرهنگیان

پوستر نمایشگاه معرفی دستورنامه رابرت

کار آقای دانیال اعلمی عضو انجمن علوم اجتماعی دانشگاه فرهیگیان

پسزمینه‌ها

هرچند در طول حدود پنج سالی که از تأسیس کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت (کادرها) می‌گذرد (۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۱) تلاش‌های فراوانی صرف معرفی این کتاب به محافل دانشگاهی ایران شده است، و به ویژه، استادان و ‌دانشجویانی که در کارگاه‌های آموزش این قواعد شرکت کرده‌اند کوشیده‌اند تا امکان معرفی قواعد این کتاب را در دانشکده خود فراهم آورند، اما چطور شد که دانشکده شهدای مکه دانشگاه فرهنگیان توانست گوی سبقت را از بقیه دانشکده‌ها - به اصطلاح - برباید؟

از همان نخستین‌ روز‌های سال ۱۳۹۱ که آقای دکتر مصطفی معین به عنوان نخستین شخصیت ملی که برای تشکیل نخستین کارگاه آموزش دستورنامه رابرت اعلام آمادگی کرد و عملاً به معرفی این قواعد و آن کارگاه به سایر همکاران دانشگاهی خود همت گماشت، و شخصیت‌های دیگری نیز واقعاً کوشیدند تا اهمیت آموزش این قواعد را به مسؤلان نظام آموزش همگانی و دانشگاهی توضیح دهند، اما سرانجام این کتاب تاریخ‌ساز برای نخستین بار در دانشکده شهدای مکه دانشگاه فرهنگیان بود که به معرض نمایش در آمد. چرا؟

هرچند رویدادهای اجتماعی سیستمی هستند و به سختی بتوان با رویکرد تک‌ عاملی آن‌ها را درک کرد و توضیح داد، اما در این مورد یک عامل نقش برجسته‌ای داشته است: دانیال اعلمی یکی از دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی شهدای مکه دانشگاه فرهنگیان.

بدیهی است که بدون استادان و مدیران فرهیخته‌ای که می‌کوشند تا فضای گفتگوی آزاد را در دانشکده حفظ کنند و در ساختمانی که فقر و مسکنت از در و دیوار آن می‌بارد دانشجویان پرشور و متعهد را نسبت به آینده خوشبین نگاه دارند، برگزاری چنین نمایشگاهی غیرممکن می‌نمود، اما به نظر می‌رسد علاوه بر تمام عوامل سیستمی مناسب، باور عمیق آقای دانیال اعلمی به اهمیت آموزش این قواعد به دانش‌آموزان نقش بسیار مهمی در این ماجرا بازی کرد.

آقای دانیال اعلمی این شانس را داشته است تا از نزدیک اثرات انسان‌ساز انجمن معتادان گمنام را تجربه کند و ببیند که چطور یک جامعه مبتنی بر فضایل اخلاقی می‌تواند رفتار اعضای خود را به نحو بنیادین دگرگون کند. او این شانس را هم یافته است که دریابد پیش شرط ساختن جامعه‌ای مبتنی بر فضایل اخلاقی رعایت اصل عدل در تعیین حق الناس در روند تصمیم‌گیری گروهی است.

همانطور که وی در سخنرانی افتتاحی خود در نمایشگاه معرفی کتاب دستورنامه رابرت توضیح داد، نخستین آشنایی وی با کتاب دستورنامه رابرت به برخوردهای اولیه‌ی او به اسناد انجمن معتادان گمنام برمی‌گردد که در آن‌ها این کتاب به عنوان مرجع پارلمانی انجمن معتادان گمنام معرفی شده است که به این معناست که روند تصمیم‌گیری در این انجمن طبق قانون عرفی پارلمان صورت می‌گیرد.

آقای دانیال اعلمی در ادامه سخنان خود توضیح داد که چطور با کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت آشنا شد و همراه تعدادی از رهبران انجمن معتادان گمنام که بیش از یک سال هر هفته برای آشنایی بهتر با این قواعد از اشتهارد به تهران می‌آمدند در این کارگاه‌ها شرکت کرد و هر روز بیش از گذشته به اهمیت قواعد اداره جلسات تصمیم‌گیری در ساختن سازمان‌هایی مبتنی بر دستور شرف و فضایل اخلاقی بیشتر پی‌برد. جالب است که یکی از اسناد ارایه شده در نمایشگاه معرفی دستورنامه رابرت تصویر یک صفحه از متن انگلیسی کتاب راهنمای تشکیلاتی انجمن معتادان گمنام بود که در آن تصریح شده است هر جا اساسنامه‌/آئین‌نامه انجمن ساکت باشد باید طبق دستورنامه رابرت عمل شود.

6

ابتکارها در نمایشگاه

در نمایشگاه کتاب دستورنامه رابرت از ابزارهای کمک آموزشی برای معرفی کتاب دستورنامه رابرت استفاده شده بود که لازم است به آن‌ها اشاره شود.

تأمل و بررسی بیشتر نشان می‌دهد که تقریباً در تمام اساسنامه/‌آئین‌نامه‌های شخصیت‌های حقوقی در کشورهای با فرهنگ آنگلوساکسونی (البته به جز خود انگلستان که قانون اساسی آن عرفی و نامکتوب است) - به ویژه در ایالات متحد آمریکا - بندی وجود دارد که در آن‌ دستورنامه رابرت به عنوان مرجع پارلمانی آن شخصیت حقوقی معرفی شده است تا در جریان برگزاری مجمع و اداره سازمان، هر گاه موردی پیش آمد که اساسنامه/آپین‌نامه‌های سازمان ساکت بودند طبق قواعد کتاب مرجع پارلمانی رفتار شود.

در نمایشگاه معرفی کتاب دستورنامه رابرت پوستری به نمایش گذاشته شده بود که اساسنامه/آپین‌نامه‌های تعدادی از شخصیت‌های مختلف حقوقی با اندازه‌ها و کارکردهای مختلف را نشان می‌داد که کتاب دستورنامه رابرت را به عنوان مرجع پارلمانی خود معرفی کرده‌اند. از جمله و به عنوان نمونه:
۱. قواعد و مقررات سنای دانشجویی دانشگاه کانزاس
۲. آپین‌نامه انجمن آمریکایی جراحان اعصاب
۳. بنیاد اکثریت فمینیست
۴. کانون وکلای آمریکا
۵. انجمن وکلای ایالت نیویورک
۶. انجمن ملی پارلمانتارین‌ها
۷. آئین‌نامه حزب لیبرتارین آمریکا
۸. اساسنامه سنای دانشجویی موسسه فناوری نیوجرسی
۹. اساسنامه حزب جمهوری‌ خواه

به دلیل اهمیت این نکته که معمولاَ مورد توجه قرار نمی‌گیرد ترجمه بند مربوط به تعیین مرجع پارلمانی از چند اساسنامه/‌آپین‌نامه در ادامه نقل می‌شود:

بخش ۸ از اساسنامه سنای دانشجویی موسسه فناوری نیوجرسی تصریح کرده است:
تمام نشست‌ها طبق رویه پارلمانی که در دستورنامه رابرت آمده برگزار خواهد شد مگر آنکه در این اساسنامه یا در مقررات جاری به نحو دیگری مقرر شده باشد.

در بند یک از بخش ۴ مقررات و قواعد سنای دانشجویی دانشگاه کانزاس نیز می‌خوانیم:

رویه پارلمانی: قواعد مندرج در آخرین ویرایش «دستورنامه رابرت» حاکم خواهد بود مگر آنکه قواعد و مقررات سنای دانشجویی طور دیگری مقرر کرده باشد.

بند ۶ از بخش ۴۸ اساسنامه/آپین‌نامه کانون وکلای آمریکا تصریح می‌کند:

مرجع پارلمانی: آخرین ویرایش کتاب دستورنامه رابرت (ویرایش ۱۱) بر وضعیت‌های پارلمانی مجمع که در اساسنامه،‌ آپین‌نامه و سایر مقررات رویه‌ای نیامده باشد،‌ حاکم خواهد بود، مگر آنکه مجمع طور دیگری تصمیم بگیرد.

ماده ۱۷ آپین‌نامه حزب لیبرتارین آمریکا نیز می‌گوید:

ماده ۱۷: مرجع پارلمانی: قواعد مندرج در آخرین ویرایش دستورنامه رابرت بر تمام موارد حزب که کاربرد داشته باشند و در این آئین‌نامه یا دستورنامه اختصاصی مصوب حزب نیامده باشند حاکم خواهند بود.

مشت نمونه خروار

هرچند این روز‌ها هر فرد علاقمندی به سادگی می‌تواند از طریق جستجو در جهان وب با اقیانوسی از اسناد و اقلام آموزشی مختلف در مورد کتاب دستورنامه رابرت آشنا شود، اما ارایه پوستری از تصویر روی جلد ویرایش‌های متعدد کتاب دستورنامه رابرت برای دانشجویانی که برای نخستین بار با این کتاب آشنا می‌شدند جالب بود.

گفتنی است که نخستین ویرایش کتاب دستورنامه رابرت در سال ۱۸۷۶ در آمریکا منتشر شد. این کتاب در واقع قواعدی را مدون و مکتوب کرده بود که ریشه‌های آن به دولت‌شهر‌های یونان باستان می‌رسد. اصول اولیه این قواعد بعدها به دولت‌ شهر رم و سیس از طریق امپراتوری رم به جزیره بریتانیا انتقال یافت. اما در جریان بیش از هشتصد سال آزمون و خطا در پارلمان انگلستان بود که ناخواسته و بدون هیچ طرح قبلی، به مثابه یک لگال سیتسم حقوق پارلمانی ساخته و پرادخته شد و همراه با مهاجرنشیننان انگلیسی به مستعمرات جزیره بریتانیای بزرگ و از جمله به قاره جدید انتقال یافت و در همین قاره بود که بنا به ضرورت، از سوی افراد مختلف مدون و با نام‌ها مختلف مکتوب و منتشر شد. اما کتاب هنری مارتین رابرت بود که از سوی بازماندگانش به طور مرتب بازنگری شد و به مساپل - به اصطلاح - مستحدثه در حوزه حقوق پارلمانی پاسخ داد و به همین خاطر کتاب «دستورنامه رابرت» به عنوان جامع‌ترین و کامل‌ترین مرجع پارلمانی در سطح جهان شناخته شده است.

یکی دیگر از ابتکارات دانشجویان انجمن علوم اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه فرهنگیان این بود که دو نسخه از کتاب دستورنامه رابرت (ویرایش دهم و یازدهم) را نیز همراه با ترجمه فارسی آن در دسترس دانشجویان گذاشته بود تا از نزدیک با مطالب این کتاب آشنا شوند.

تلاش‌های ستودنی

هرچند دانشکده شهدای مکه سالن اجتماعات ندارد اما دانشجویان متعهد و پرشور این دانشکده در چشم بر هم زدنی مسجد بزرگ این دانشکده را به طور موقت به یک سالن اجتماعات تبدیل می‌کنند که هرچند فرسوده و فاقد امکانات در شآن معلمان آینده این مملکت است، اما بهتر از هیچی است! این تلاش‌ها به ویژه هنگامی اهمیت می‌یابد که استادان این دانشجویان نیز پا به پای آنان در فراهم ساختن حد‌اقل امکانات برای برگزاری یک گردهمایی کوچک به کمک دانشجویان خود می‌آیند و فضایی بسیار صمیمی و آکادمیک شکل می‌گیرد. با توجه به چنین فضایی بود که مربی دستورنماه رابرت در نطق خود و خطاب به داشجویان و استادان حاضر در سالن تآکید کرد: روز ۷ اردیبهشت را به خاطر بسپارید. این روز یک روز تاریخی خواهد شد اگر شما دانشجویان حاضر در این سالن، بعد از کالبد شاکافی مشکلات ناشی از فشل بودن سازمان‌های اجتماعی در ایران امروز به این نتیجه برسید که آشنا ساختن دانش آموزان با قواعد پیش‌گزیده اداره مجامع تصمیم‌گیری می‌تواند نسلی را تربیت کند که قادر است قواعد مورد نیاز حاکم بر سازمان‌های اجتماعی را آگاهانه و منصفانه و عادلانه خلق کند و - مهم‌تر - به طور مرتب آن‌ها را متناسب با تحولات اجتماعی روزآمد سازد. و هرگاه به این نتیجه رسیدید هم قسم شوید که این قواعد را در جریان زندگی روزمره دانش‌آموزی به دانشآموزان خود بیاموزید و آنان را طوری تربیت کنید که هنگام تصمیم‌گیری گروهی در چارچوب قواعد انتزاعی‌ای عمل کنند که ضمن حفظ آزادی‌های فردی حقوق اقلیت، اکثریت، غاپبان و تام این‌ها را با هم و به شکل متوازن تضمین خواهد کرد. مربی دستورنامه رابرت در ادامه تاکید کرد زبان مادری ما زبان منافع و مصلحت اندیشی های فردی و زبان استبدادی است و به همین خاطر آموزش زبان تصمیم‌گیری گروهی عادلانه و منصفانه بسیار بسیار سخت‌تر از آموزش زبان دوم است. اما همانطور که با تلاش بهتر می‌توان نسل‌های ‌آینده را با زبان بین‌المللی آشنا ساخت، می‌توان امیدوار بود که تلاش معلمان دلسوز سبب شود که نسل آینده قواعد پیچیده و انتزاعی تصمیم‌گیری گروهی را نیز به مرور و در جریان عمل گروهی در کلاس‌ها فرابگیرند.

نقش استادان

حضور آقایان دکتر نجفی و دکتر ساده‌ای در این نمایشگاه به ویژه از آن جهت اهمیت داشت که می‌توان امیدوار بود با کمک این استادان فرهیخته امکان آموزش تدریجی و مستمر قواعد دستورنامه رابرت در دانشگاه فرهنگیان فراهم شود به ویژه که جناب آقای دکتر فانی وزیر محترم آموزش و پروش و جناب آقای دکتر کفاشییان معاون محترم ایشان نیز با کلیات این قواعد آشنا شده‌اند اما گرفتاری‌های روزمره به آنان گویا اجازه پراختن به این برنامه‌ی استراتژیک را تا امروز نداده است.

هرچند وجود جوانانی مثل آقای دانیال اعلمی که نظیرشان در دانشکده شهدای کعبه زیاد است تردیدی به جا نمی‌گذارد که نسل آینده دانش‌آموزان با این قواعد تاریخ‌ساز آشنا خواهند شد اما باید امیدوار بود مسولان ارشد نظام آموزش همگانی نیز قدر این فرصت ایجاده را کشف کنند و به این نیروی ایجاد شده جهت راهبردی ببخشند. به امید آن روز.