استقبال از دستورنامه رابرت در میان شورایاران تهران

نخستین مصوبه

به گزارش آقای علی سلیمانی یکی از شورایاران با سابقه تهران که به عنوان یکی از ده عضو کارگروه مشاوران فرهنگی احتماعی ستاد هماهنگی شوریاران تهران خدمت می‌کند، نخستین پیشنهادی که در جلسه دیروز این کارگروه به تصویب رسید پینگیری قرارداد خرید چهار صد نسخه از کتاب دستورنامه رابرت است که در زمان دبیری جناب آقای علی‌اکبر عبدالحسینی بر ستاد هماهنگی شورایاران تهران، بین ستاد و مدیر نشر اختران، ناشر ترجمه فارسی کتاب دستورنامه رابرت منعقد شده است.

آقای علی سلیمانی

خاطر نشان می‌شود در اواسط سال ۱۳۹۱ مربی دستورنامه رابرت طی دو جلسه کتاب دستورنامه رابرت را خدمت آقای مسجدجامعی که در آن زمان ریاست کمیسیون هماهنگی شورایاری‌های شورای اسلامی شهر تهران را بر عهده داشت معرفی کرد. اما از آنجا که - گویا - در شورای اسلامی شهر تهران زمینه‌ای برای توجه به اهمیت و ضرورت این قواعد وجود نداشت، به توصیه آقای مسجدجامعی و با استقبال آقای علی‌اکبر عبدالحسینی دبیر وقت ستاد هماهنگی شورایاری‌ها، کارگاهی برای آموزش دستورنامه رابرت به کارشناسان وقت ستاد برگزار شد و در جریان برگزاری همین کارگاه بود که آقای عبدالحسینی در یک اقدام تاریخی و ابتکاری ۴۰۰ نسخه از کتاب در دست انتشار دستورنامه رابرت را، با انعقاد قراردادی با ناشر کتاب پیش خرید کرد تا بعد از نشر کتاب، به هریک ار دبیران شورایاری‌های تهران یک نسخه از آن را به عنوان مرجع پارلمانی اداره جلسات شورایاری‌ها تحویل دهد. همچنین قرار بود که کارشناسان ستاد نیز به مرور با این قواعد آشنا شوند و بکوشند تا این قواعد را به مرور به شورایاران علاقمند نیز آموزش بدهند. اما این برنامه‌ها، با برگزاری انتخابات چهارمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا و عوض شدن رئیس کمیسیون هماهنگی شورایاری‌ها متوقف ماند و انتشار کتاب دستورنامه رابرت نیز - از جمله به همین دلیل و به دلایل دیگر - به تأخیر افتاد.

آقای علی‌اکبر عبدالحسینی

گفتنی است یکی از فعال‌ترین و علاقمند‌ترین اعضای کارگاه آموزش دستورنامه رابرت به کارشناسان وقت ستاد اجرایی شورایاری‌های تهران آقای ابراهیم علیپور یک از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین شورایاران تهران بود که هم اکنون نیز به عنوان یکی از اعضای فعال گروه مشاوران ستاد اجرایی شورایاری‌های تهران خدمت می‌کند. به همت آقای ابراهیم علیپور بود که نخستین کارگاه آموزش دستورنامه رابرت به تعدادی از شورایاران تهران در تابستان ۱۳۹۵در دفتر کادرها در تهران تشکیل شد و این افراد طی ۱۲ جلسه با برخی از مبانی بنیادین و قواعد پرمصرف دستورنامه رابرت آشنا شدند و قرار است گروه‌های دیگری از شورایاران نیز در این کارگاه‌ها شرکت کنند. انتظار می‌رود با توضیح‌هایی که آقایان ابراهیم علیپور و علی‌اکبر عبدالحسینی که هر دو از اعضای فعلی شورای مشاوران ستاد اجرایی شورایاری‌های تهران هستند، پیشنهاد کارگروه فرهنگی اجتماعی مبنی بر پیگیری قرارداد پیش‌خرید کتاب دستورنامه رابرت به تصویب برسد و به هر یک از شورایاری‌های تهران یک جلد کتاب دستورنامه رابرت به عنوان مرجع پارلمان اعطا شود.

آقای ابراهیم علیپور

مرجع پارلمانی چیست؟

در ساده‌ترین تعریف می‌توان گفت «مرجع پارلمانی» مجموعه اصول، قواعد و رویه‌های مکتوبی است که هرگروه - صرف‌نظر از هر هدف و هر اندازه‌ای که داشته باشد - برای اخذ تصمیم‌گیری گروهی به آن‌ها نیاز خواهد داشت، مشروط به اینکه آن گروه برای تک تک اعضای خود حقوق پارلمانی برابر قائل شود و بخواهد که حقوق اکثریت، حقوق اقلیت، حقوق غائبان، و حقوق افراد، و تمام این حقوق را با هم و به شکل متوازن به رسمیت بشناسد و تمام این حقوق را در تمام فرایند‌های تصمیم‌ سازی و تصمیم‌گری گروهی رعایت کند.

بدیهی است که اگر گروهی بر اساس این قواعد و رویه‌ها به یک تصمیم گروهی مشترک برسد، هرچند آن تصمیم لزوماً تصمیم مورد قبول تک تک افراد گروه نخواهد بود، اما تمام اعضای گروه اطمینان خواهند یافت که در جریان رسیدن به این تصمیم، تمام حقوق تمام افراد گروه رعایت شده است. در نتیجه، کل گروه احساس می‌کنند که آن تصمیم به روش عادلانه اتخاذ شده و رعایت چنین‌ تصمیم‌هایی عین عدالت و فضلیت اخلاقی خواهد بود.

هرچند که قواعد و رویه‌های حقوق پارلمانی طی بیش از هشتصد سال و به تدریج و بدون هیچ طرح از پیش اندیشیده‌ شده‌ای، در پارلمان‌ انگلیس ساخته و پرداخته شده است و به همین دلیل به این شاخه از دانش و فلسفه حق، «حقوق پارلمانی» گفته می‌شود، اما ریشه‌ی این قواعد به حکومت دموکراسی در دولت ‌شهرهای یونان عصر کلاسیک، و به خصوص به دولت شهر آتن می‌رسد که در سال ۵۰۶ قبل از میلاد، آن را به ۱۳۹ محله با تعداد جمعیت تقریباً مساوی تقسیم کردند و این محلات در ده منطقه متجمع شدند و هر منطقه ۵۰ نماینده برای تشکیل شورای شهر انتخاب کردند و همین شورا بود که شهر را اداره می‌‌کرد و قوانین و مقررات مورد نیاز آتن را تدوین کرده و برای تصویب به مجمع شهروندان آتن ارایه می‌داد که هر ۴۰ روز یک بار در میدان شهر تشکیل می‌‌شد و قوانین پیشنهادی از سوی کنسول شهر را تصویب یا رد می‌کرد و یا برای اصلاح به همان کنسول ارجاع می‌داد. گفتنی است که رقم ۵۰۰ عضو برای کنسول شهر بر اساس این اصل محاسبه شده بود که هر شهروند آتنی بتواند در طول حیات شهروندی خود دست کم یک بار در کنسول شهر عضو شود. به علاوه،‌ به هر یک از محلات حاشیه‌ای شهر آتن دوران کلاسیک، و نیز به ساکنان آن محلات «دموس» گفته می‌شد و بعد از همین اصلاحات بود که حکومت دموس‌ها یا دموکراسی شکل گرفت که در واقع به معنای حکومت دهاتی‌های تازه شهری شده‌ی آتن پانصد سال قبل از میلات است!

این تجربه‌های حکومت داری بعدها به شهر روم منتقل شد و بعد از آنکه رومیان در سال ۷۳ قبل از میلاد جزیره بریتانیای بزرگ را تسخیر کردند و تا ۴۰۰ سال بعد نیز در آنجا حکم راندند، همراه با سایر جلوه‌های تمدن بسیار پیشرفته روم باستان، در انگلستان عصر آنگلوساکسون‌ها مستقر شد. با این همه، نخستین قاعده از قواعد عرف پارلمانی در سال ۱۵۸۱ میلادی به صورت رسمی در پارلمان انگلستان به اجرا در آمد که بر اساس آن، در هر زمان فقط یک موضوع باید در مجمع تحت بررسی قرار بگیرد. یا آنطور که در کتاب «قانون پارلمان يا رساله قانون و عرف پارلمان‌های انگلستان، نوشته جورج پتيت، ۱۶۸۹» آمده است: «وقتي پيشنهادي مطرح شد باید از طریق اخذ رأی تعيين تكليف شود، يا، قبل از آنکه پیشنهاد ديگري مطرح شود با توافق عمومی مجمع كنار گذاشته شود».

همانطور که گفته شد، قواعد پارلمانی در پارلمان انگلستان و طی بیش از هشتصد سال به تدریج ساخته شدند و به همین دلیل است که انگلستان به قانون اساسی نیازی نیافت و مهاجر نشینان انگلیسی در ساحل شمال شرقی آمریکا نیز تا وقتی با پارلمان کشور خود دچار مشکل نشده بودند، شرکت‌ها و شهرداری‌های شهرها و روستاهای خود را بر اساس قوانین انگلستان تشکیل می‌داند و به ثبت می‌رساندند. به این ترتیب، مردم ۱۳ ایالت شمال شرقی آمریکا با قواعد عرفی پارلمانی به خوبی آشنا بودند و به همین خاطر، نمایندگان این ایالات که برای نخستین بار در سال ۱۷۷۶ در شهر فیلادلفیا دور هم جمع شدند تا بیانیه استقلال آمریکا را بنویسند‌، چنان با زبان تصمیم‌ گیری گروهی آشنا بودند که توانستند در همان نخستین اجلاس خود متن بیانیه استقلال آمریکا را تدوین و تصویب کنند و بعدها قانون اساسی آمریکا را چنان تدوین کردند که ماشین سیاسی‌‌ای که توسط آنان و بر اساس آن نقشه ایجاد شد در واقع جهان را اداره می‌کند.

هرچند قانون اساسی اختیار تدوین و تصویب آئین‌نامه‌ اداره جلسات را به سنا و مجلس تفویض کرده بود، اما توماس جفرسون نخستین رئیس سنای آمریکا عقیده داشت که قانونی بهتر از قانون پارلمان انگلستان نمی‌توان یافت و هم او بود که نخستین روایت مکتوب از قانون پارلمان انگلستان را به عنوان آئین‌نامه‌ی اداره سنا تدوین و منتشر کرد.

با این همه، و به موازات تجربه‌های کنگره آمریکا در امر تدوین آئین‌نامه‌های خود، مجموعه قواعد و رویه‌های اداره مجامع انجمن‌هایی که با سرعت در سراسر آمریکا تأسیس می‌شدند، به عنوان قانون عرفی پارلمانی شناخته می‌شدند که ریشه در قواعد پارلمانی انگلستان داشتند و همه کم و بیش با آن‌ها آشنا بودند. اما با ورود مهاجران غیرانگلیسی تبار به آمریکا و به خصوص در ایالت کالیفرنیا بود که ضرورت مکتوب کردن قواعد عرفی پارلمانی احساس شد. چرا که طبق یک ضرب المثل آمریکایی، اگر آمریکا را کج کنند، هر چیزی که سر جای خودش قرار نداشته باشد در ایالت کالیفرنیا فرو خواهد ریخت! (برای آشایی بهتر با تاریخچه قواعد قانون عرفی پارلمان به پیشگفتار کتاب دستورنامه رابرت مراجعه فرمایید).

دستورنامه رابرت

تا کنون مؤلفان متعددی قواعد عرفی قانون پارلمانی را گردآوری و منتشر کرده‌اند. اما کتابی که هنری مارتین رابرت در سال ۱۸۷۶ ویرایش اول آن را منتشر کرد، جامع‌ترین و کامل‌ترین کتاب مرجع پارلمانی است و بیش از ۸۰ درصد از انجمن‌ها همین کتاب را به عنوان مرجع پارلمانی خود انتخاب می‌کنند. یکی از دلایل این جامعیت این است که بازماندگان هنری مارتین رابرت نسل بعد از نسل، نسبت به روزآمدسازی ویرایش‌های جدید این کتاب اقدام کرده‌اند و هر ویرایش جدید این کتاب به مسائل مستحدثه در حقوق پارلمانی پاسخ می‌دهد. (برای آشنایی بیشتر با این موضوع مطلب اجتهاد در مسائل مستحدثه را مطالعه کنید).

با توجه به این توضیح‌ها می‌توان دریافت که مرجع پارلمانی تمام قواعد و رویه‌های مورد نیاز تمام سازمان‌ها و شوراها و انواع مجامع تصمیم‌گیری را به روشی بسیار منطقی و با زبانی بسیار دقیق و به عنوان یک کتاب قانون و در عین‌حال به عنوان یک خودآموز قواعد اداره انجمن‌ها در اختیار علاقمندان قرار می‌دهد. در نتیجه، وقتی یک سازمان کتاب دستورنامه رابرت را به عنوان مرجع پارلمانی خود انتخاب کند به این معناست که در تمام فرایندهای تصمیم‌گیری و اداره آن سازمان، هر کجا که اساسنامه و آئین‌نامه‌های اختصاصی آن سازمان ساکت باشند، باید طبق قواعد مندرج در دستورنامه رابرت عمل کرد و از آنجا که در مجموعه‌ی ۸۰۰ صفحه قواعدی که در این کتاب تشریح شده است حتی یک تعارض و ناهماهنگی و مغایرت نیز وجود ندارد، هر سازمانی که دستورنامه رابرت را به عنوان مرجع پارلمانی خود انتخاب کند، مثل یک ساعت بسیار دقیق عمل خواهد کرد و در چنین سازمانی بوروکراسی، فساد، بی‌عدالتی راه نخواهد یافت و فضائل اخلاقی مورد حمایت قرار خواهد گرفت و وضعیت آشوب/استبداد که وضعیت طبیعی در جوامع دوران گذار است، از بین خواهد رفت.

دستورنامه رابرت در ایران

یکی از نخستین انجمن‌هایی که دستورنامه رابرت را به عنوان مرجع پارلمانی خود انتخاب کرده است، انجمن معتادان گمنام است که در حال حاضر در ایران حدود ۴۰۰ هزار نفر عضو دارد و موفق‌ترین و بزرگترین انجمن در ایران معاصر است. هرچند در آئین‌نامه‌های این انجمن با صراحت کتاب دستورنامه رابرت به عنوان مرجع پارلمانی معرفی شده است، اما فقط در یکی دو سال اخیر است که چند نفر از اعضای این انجمن با شرکت در کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت با این قواعد آشنا شده‌اند و مهارت استفاده از ترجمه فارسی این کتاب را نیز به تدریج فرا می‌گیرند. پیامدهای مثبت آشنایی رهبری انجمن معتادان گمنام با متن فارسی و کامل دستورنامه رابرت در سال‌های آینده قابل مشاهده خواهد بود.

دومین مؤسسه‌ی ایرانی که دستورنامه رابرت را به عنوان مرجع پارلمانی خود انتخاب کرد، مؤسسه اخلاق پزشکی ایراینان بود که مترجم کتاب دستورنامه رابرت یکی از بنیان‌گذاران آن بوده است. اما آشنایی ناقص مترجم کتاب با لگال سیستم پیچیده‌ی قانون پارلمانی و فقدان تجربه‌های موفق محلی سازی این قواعد در سازمان‌های ایرانی، و بالارفتن مدوام هزینه‌های فعالیت داوطلبانه‌ گروهی در دهه‌‌ی اخیر سبب توقف فعالیت‌های این مؤسسه شدند. مربی دستورنامه رابرت می‌کوشد شرایط را برای احیای این مؤسسه بر اساس دستورنامه رابرت هرچه زودتر فراهم سازد.

سازمان معلمان ایران سومین سازمان ایرانی است که دستورنامه رابرت را به عنوان مرجع پارلمانی خود انتخاب کرده است. بعضی از اعضای این سازمان در کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت شرکت کرده‌اند. با این همه، فعالیت جمعی در چارچوب یک مجموعه پیچیده از قواعد انتزاعی برای اذهانی که در تمام عمر خود بر اساس تشخیص مصلحت فردی عمل کرده‌اند، به مراتب سخت‌تر از یادگیری یک زبان دوم در بزرگسالی است. به همین دلیل باید به احترام اعضای سازمان معلمان ایران که با جدیت تلاش می‌کنند این قواعد را بیاموزند و به دیگران آموزش بدهند از جا برخاست و کلاه از سر برداشت.

طی پنج سالی که از تشکیل نخستین جلسه نخستین کارگاه آموزش دستورنامه رابرت در تهران می‌گذارد، تعداد قابل توجهی از هموطنان علاقمند از بخش‌ها و گروه‌های مختلف اجتماعی در کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت شرکت کرده‌اند و همین افراد هستند که امروز برای ترویج قواعد دستورنامه رابرت از هیچ کوششی دریغ نمی‌ورزند. آقایان علی‌اکبر عبدالحسینی، ابراهیم علیبور و علی سلیمانی - که در این گزارش به فعالیت آنان در این زمینه اشاره شد - نمونه‌ای از همان کسانی هستند که در این مدت در کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت شرکت کرده‌اند و اکنون با تمام وجود برای ترویج این قواعد تلاش می‌کنند. دلیل آن روشن است: این قواعد اصل عدل در حق الناس را تضمین خواهد کرد.

دومین مصوبه

به گزارش آقای علی سلیمانی، دومین مصوبه کارگروه مشاوران اجتماعی فرهنگی ستاد هماهنگی شورایاران تهران مقرر می‌دارد که برای تمام اعضای کارگروه‌های ستاد هماهنگی کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت برگزار شود. بدیهی است که خرید کتاب دستورنامه رابرت و اعطای یک جلد از آن به هر شورایاری، فقط هنگامی معنا خواهد داشت که دست کم یکی از اعضای شورایاری‌ها با مبرم‌ترین قواعد دستورنامه رابرت آشنا شده باشد.

تأکید بر این نکته ضروری است که در کشورهایی که به صورت عرفی با رویه‌ی پارلمانی آشنا هستند، دلیل انتخاب و تعیین مرجع پارلمانی این است که هرگاه اعضای یک انجمن و سازمان در مورد رویه‌های پارلمان دچار اختلاف نظر شدند به نص کتاب مراجعه کنند. اما در کشوری مثل ایران که هیچ کس با این لگال سیستم آشنا نیست، استفاده از کتاب در مجامع تصمیم‌گیری مستلزم آن است که دست کم یک نفر از اعضا با شرکت در کارگاه‌های آموزش این قواعد، مهارت استفاده از این قواعد را کسب کرده‌ باشد. چرا که قواعد این کتاب مثل قواعد بازی شنا و والیبال است و بدون تمرین نمی‌توان شنا یاد گرفت. با توجه به همین نکته اخیر است که باید گفت کارگروه فرهنگی اجتماعی شورای هماهنگی ستاد شورایاری‌ها تصمیم بسیار معقولی را تصویب کرده است.

گفتنی است که به دعوت ستاد هماهنگی شورایاری‌ها، حدود ۲۰۰ نفر از اعضای شورایاری‌های تهران که مدرک فوق لیسانس و دکترا داشته‌اند در پنج کارگروه سازمان‌دهی شده‌اند تا نظرات مشورتی خودشان را در مورد مسائل گوناگون زندگی شهری در اختیار شورای مشاوران ستاد هماهنگی شورایاری‌‌ها قرار دهند. در نتیجه، با تصویب پیشنهاد کارگروه فرهنگی اجتماعی در شورای مشاوران می‌توان امیدوار بود که به مرور این افراد نخبه و علاقمند با قواعد پیش‌گزیده مجامع تصمیم‌گیری آشنا شوند که بدون آشنایی با آنان هر نوع تصمیم‌گیری گروهی به خصوص در گروه‌ها و سازمان‌های بزرگ تقریباً غیرممکن می‌شود.

سومین مصوبه

بنا به توضیح آقای علی سلیمانی، سومین پیشنهاد کارگروه فرهنگی اجتماعی نیز این بوده است که در مرحله‌‌ی بعدی، کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت در سطح مناطق و برای آموزش این قواعد به شورایاران علاقمند هر منطقه برگزار شود.

با توجه به تلاش و همت مسؤلان ستاد شورایاری می‌توان امیدوار بود که، به خصوص با عنایت به فناوری‌های اینترنتی در برگزاری کارگاه‌های الکترونیکی، تمام امکانات مورد نیاز برای ترویج این قواعد در میان شورایاران تهران هرچه سریع‌تر فراهم شود.

آخرین نکته اینکه اداره شهرهای بزرگ، به خصوص با وجود فناوری‌های نوین ارتباطی، بدون مشارکت مردم هر روز ناممکن‌تر می‌شود. در نتیجه، آلترناتیو مشکلاتی که فعالیت شوراها را در سطح ملی فشل کرده است، پاک کردن صورت مسأله نیست، باید مسأله را حل کرد. محلی سازی قواعد دستورنامه رابرت کلید واقعی حل ام المشکلات امروز کشور است.

شرکت گروهی از شورایاران تهرانی در کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت