زندگی جنگ نیست

همکاران گرامی
اعضای محترم سازمان معلمان ایران!

سابقه آشنایی بنده و تعدادی دیگر از اعضای «سازمان معلمان ایران» با کتاب دستورنامه رابرت به اواخر سال ۱۳۹۱ بر می‌گردد. از همان زمان که ما با قواعد گردآوری شده در این کتاب آشنا شدیم، اذعان داشتیم که آشنایی با قواعد مندرج در این کتاب و تلاش برای فراگیری و ترویج آن‌ها، به ویژه برای معلمان کشور، امری بسیار ضروری است. از همین رو، در طول این مدت و در حد توان، از هر فرصتی برای معرفی این کتاب به فعالان اجتماعی و از جمله به اعضای سازمان معلمان، استفاده شده است. لذا، در نوشته‌ مختصری که در ادامه تقدیم می‌شود، برآنم تا به اجمال نشان دهم چرا آشنایی کنشگران و معلمان ایران با قواعد مندرج در این کتاب و فراگیری و ترویج آن‌ها در راستای مسؤلیت تاریخی و اجتماعی آنان است و سازمان معلمان ایران در انجام این امر خطیر و مهم چه وظیفه‌ای بر عهده دارد.

پیش از پرداختن به این پرسش‌ها لازم است به آن گروه از خوانندگان عزیزی که با این کتاب آشنا نیستند، توصیه ‌شود ابتدا «پیشگفتار» اصلی این کتاب را مطالعه کنند که به صورت کامل،‌ جامع اما بسیار فشرده؛ تاریخچه و روند شکل‌گیری قانون عام پارلمانی، و روند نگارش و بازنویسی این کتاب و اهمیت آن را، توضیح داده است.

همچنین توصیه می‌شود مقدمه‌هایی که آقایان مهندس محمد عطاردیان، دبیرکل وقت کانون عالی انجمن‌های صنفی کارفرمایی ایران، دکتر مصطی معین ریاست انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری، و دکتر عیسی امینی رئیس هیأت مدیره وقت کانون وکلای مرکز بر این کتاب نوشته‌اند، و بعد از این مقدمه آمده است، مطالعه گردد. زیرا هر کدام از این‌ها، به جنبه‌هایی از دستاوردهای مربوط به تجربه‌های آموزش این قواعد در ایران اشاره دارند که نباید به آن‌ها بی‌توجهی کرد.

با این همه، حتی مرور اجمالی فهرست مطالب این کتاب بیانگر این وقعیت است که قواعد و رویه‌هایِ منطقی و عقلی مندرج در آن‌ِ روش‌های انجام همان کاری را تشریح کرده است که ‌ما در سازمان معلمان ایران مشغول انجام آن هستیم، یعنی: تصمیم‌گیری گروهی در «جامعه»‌ای که قرار است اعضای آن دارای حق رأی برابر باشند و تمام تصمیمات این «جامعه» را مجمع اعضای آن تصویب کند. ولی آیا تصمیم‌گیری گروهی که در تمام جوامع انسانی سابقه‌ای طولانی دارد، ‌به این همه قواعد نسبتاً پیچیده نیاز خواهد داشت؟ تقریباً تمام کسانی که برای نخستین بار با این کتاب مواجه می‌شوند، با این پرسش مهم مواجه خواهند شد. و اتفاقاَ نقش سازمان معلمان ایران در ارایه پاسخ مناسب به همین پرسش است که اهمیت تاریخی می‌یابد. چرا؟

کسانی که روند ترویج این قواعد را در ایران طی بیش از ده سال اخیر از نزدیک دنبال کرده‌اند اذعان دارند که برگزاری هر کارگاه آموزشی برای آموزش و تمرین آن‌ها، در واقع یک کارگاه پژوهشی هم بوده است تا روش‌های مناسب ترویج این قواعد در فرهنگ ایران کشف شود. چرا که رعایت این قواعد، مستلزم آشنایی قبلی با مفاهیم و کارکردهایی است که برای مخاطبان ایرانی تازگی دارند.

طبق قانون عام پارلمانی هر عضو در هر مجمع تصمیم‌گیری سه حق دارد که عبارتند از: ۱) حق دادن پیشنهاد، ۲) حق شرکت در مذاکرات، و ۳) حق دادن رأی. رعایت این حقوق، تا وقتی تعداد اعضای یک مجمع تصمیم‌گیری از تعداد انگشتان یک دست کم‌تر باشد، شاید با مشکلات عمده‌ای مواجه نشود. اما به محض این که تعداد اعضای یک مجمع تصمیم‌گیری افزایش می‌یابد، کلاف در هم پیچیده‌ای از مشکلات رویه‌ای بروز می‌کند که بدون آگاهی از قواعدی که در این کتاب تشریح شده‌ است، حل آن‌ها دشوار خواهد بود. همین مشکلات رویه‌ای است که در نخستین مرحله، دوستی‌ها را به دشمنی تبدیل می‌کند و متأسفانه طی دهه‌های اخیر و در سطوح خرد و کلان شاهد ضایعات آن بوده‌ایم و تا وقتی به طور جدی به فکر حل آن‌ها نباشیم، این وضعیت تأسفبار ادامه خواهد یافت.

از کودکی به ما آموزش می‌دهند که زندگی جنگ است و باید برای جنگ آماده شویم. در مهد‌ کوک‌ها بچه‌ها را با اسباب‌بازی‌ها تنها می‌گذارند تا برای تصاحب آن‌‌ها وارد جنگی ناخواسته شوند تا از همان کودکی رسم جنگ را بیاموزند و بتوانند در بزرگسانی گلیم خودشان را به تنهایی از آب بیرون بکشند. با چنین پس‌زمینه‌های تربیتی است که وقتی جامعه‌های مدرن و بر اساس اساسنامه/قانون اساسی هم درست می‌کنیم، همچنان خود را درگیررقابت‌ها و خصومت‌های بی‌قاعده می‌یابیم. اما قواعد مندرج در کتاب دستورنامه رابرت، این خصومت‌های مخرب، این رویکرد: «زندگی جنگ است» را به یک بازی با قاعده تبدیل می‌کنند: زندگی بازی است؛ بازی در چارچوب قواعد عقلی و منطقی که بر اساس حقوق برابر اعضای جامعه تدوین شده‌اند و در چارچوب همین قواعد است که تبدیل جنگ به بازی ممکن خواهد شد: قواعد بازی دموکراسی.

با همین توضیحات مختصر، می‌توان اطمینان داشت که دیر یا زود، تعداد هرچه بیشتری از فعالان اجتماعی به ضرورت آموزش و ترویج این قواعد اذعان خواهند کرد. با این همه، و با تأکید باید خاطر نشان ساخت که دستاوردهای بیش از ۱۰ سال پژوهش مستمر و آگاهانه برای ترویج این قواعد در میان برخی کنشگران مدنی و دوستدارن ایران، چنان ارزشمند است که جا دارد به صورت نهادمند مستندسازی شود و به صورت نظام‌مند به علاقمندان نسل بعدی انتقال یابد. و، گزاف نیست اگر گفته شود، یکی از سازمان‌هایی که برای انجام این مسؤلیت اجتماعی واجد صلاحیت است، سازمان معلمان ایران می‌باشد.

سازمان معلمان ایران واقف است که ازطریق برگزاری کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت می‌تواند تعداد هر چه بیشتری از معلمان را با این قواعد و به خصوص با «علم حقوق پارلمانی» آشنا نماید تا آنان، این قواعد را به شیوه عقلانی ترویج کنند و به این ترتیب به گسترش رفتار خردمندانه در جامعه نیز مدد رساند و در عمل با به کارگیری این قواعد بهره‌وری فعالیت‌های اجتماعی خود را نیز ارتقا دهند.

لازم به یادآوری است که «علم حقوق پارلمانی» یک شاخه تخصصی از علم حقوق است که حقوق فرد، جمع، اکثریت، اقلیت و غائبان دریک مجمع تصمیم‌گیری را، بر اساس حق رأی برابر اعضا تبیین و استدلال می‌کند. آشنایی با علم حقوق پارلمانی، پیش شرط بسیار ضروری برای جلوگیری از تقلید قواعد و قوانینی است که در کشورهای دیگر و متناسب با اخلاق وقرهنگ همان جوامع خلق شده است و تقلید از آن‌ها نه ممکن است و نه مفید.

نقش تاریخی سازمان معلمان ایران ایجاب می‌کند که در فراگیری و گسترش علم حقوق پارلمانی در میان علاقمندان و به ویژه دانش آموزان که آینده‌سازان میهن هستند، پیشرو بوده و از علتیدن آنان در آموزه اشتباه «زندگی به مثابه جنگ» بازدارند و آنان را به تعامل سازنده برای اعتلای وطن رهنمون باشند و بتوانند در ساختن آینده‌ای بهتر و سرشار از شور و نشاط سهم خود را ایفا نماید.

در پایان، بر خود لازم می‌دانم به عنوان یک فراگیر، از تلاش‌ها و مساعی استاد گرانقدر آقای داوود حسینی در ترجمه، تدریس و ترویج این دستورنامه فعالیت‌های جمعی سپاسگزاری کرده و از خداوند بزرگ سلامتی و شادکامی ایشان را مسئلت نمایم.

طاهره نقی‌یی
دبیرکل سازمان معلمان ایران
تهران، مرداد ۱۴۰۲