حق و حقوق پارلمانی (مربوط به نظام حقوقیٍ تعیین سرنوشت گروهی) مثل سایر حقوق بشری، ذاتی نیستند بلکه در جریان زندگی اجتماعی انسان و به روش‌ها و ضرورت‌هایی که موضوع علم و فلسفه‌ی حق هستند، به مرور زمان ساخته می‌شوند و متناسب با تحولات اجتماعی تحول می‌یابند. ریشه این حقوق به دولت‌شهرهای یونان باستان می‌رسد که شهروند و انسان آزاد و عاقل در آنجا وارد تاریخ شد. سنت‌های یونانی حکومت قانون، بعدها از طریق امپراتوری روم در دوران چهار صد ساله‌ایی که بر قسمت جنوبی جزیره بریتانیا حکومت می‌کرد، به انگلوساکسون‌ها انتقال یافت و طی هشتصد سال اخیر نظام حقوق پارلمانی در پارلمان انگلستان به مرور ساخته و پرداخته شد.

نخستین دانشجویان ایرانی که در زمان عباس میرزا برای تحصیل به انگلستان اعزام شدند، با رویه‌های قابل رؤیت پارلمانی آن زمان آشنا شدند و با تلاش نسلی از روشنفکران قبل از انقلاب مشروطه بود که برخی از این قواعد در ایران شناخته شد. اما بعدها سنت شوم لنینیسم که از طریق حزب توده فضای سیاسی ایران را آلود، تمام آن رویه‌های حقوقی را با برچسب «لجنزار پارلمانی» تخطئه کرد و جنگ برره‌ای احزاب را که با هدف تسخیر قدرت و تثبیت دیکتاتوری حزبی به پیش می‌تازد حایگزین نظام حقوق پارلمانی ساخت و این سنت شوم - که انگار رویه‌های دعوای قدیمی بالا‌دهی‌ها و پائین‌دهی‌ها (یا خشک‌‌ ‌نشین‌ها و ترنشین‌های سابقاً دهاتی را تئوریزه کرده است) [2] - در میان تمام شبه حزب‌های ایرانی - کم و بیش - جریان دارد.

در حالیکه انتخابات هفت اسفند نود و چهار شواهدی حاکی از آغاز روند دشوار و طولانی آشنایی با حق و حقوق پارلمانی را به نمایش گذاشت، اما، این حقوق از قرن‌ها قبل شناخته شده است و دیگر نیازی نیست که ملت ایران چرخ را - یا در واقع، قواعد تصمیم‌گیری گروهی را - با صرف هزینه‌های هنگفت، و به صورت من‌درآوردی، از نو هوا کند. به همین خاطر، این وظیفه ملی بر دوش تک تک ایرانیانی است که می‌توانند با مطالعه‌ی کتاب دستورنامه رابرت این قواعد را بیاموزند و در جریان تصمیم‌گیری‌های گروهی روزمره، آن‌ها را به دیگران آموزش دهند.

همانطور که بارها در مقالات این وب‌جا تکرار شده است، دستورنامه رابرت که نخستین ویرایش آن در سال ۱۸۷۶ در ایالات متحد آمریکا متنشر شد، قواعد قانون عرفی پارلمانی را - آنطور که در پارلمان انگلستان ساخته و پرداخته شده بود - گردآوری و منتشر کرد. این قواعد، در واقع، قواعد پیش‌گزیده تصمیم‌گیری گروهی هستند که عادلانه و کارآمد و اثربخش بودن روند تصمیم‌گیری گروهی را تضمین می‌کنند. در ادامه، ترجمه بخش ۴۴ ویرایش دهم این کتاب تقدیم علاقمندان خواهد شد. برای اطلاع از توضیح‌های ویرایشی این کتاب، به مقدمه بخش‌های دیگر کتاب که در همین وب جا منتشر شد‌ه‌ مراجعه فرمایید:

نخستین اجلاس کارگاه آموزش دستورنامه رابرت در استان البرز - کادر البرز - عصر روز چهارشنبه ۵ اسفند ماه ۱۳۹۴ در دفتر انجمن همیاران سلامت پرور البرز با حضور تعدادی از نمایندگان سازمان‌های نادولتی (ساناد‌ها) فعال در شهر کرج برگزار شد و قرار است - گوش شیطان کر - هفت اجلاس دیگر نیز در ادامه برگزار شود.

هدف اصلی از برگزاری این کارگاه‌ها آشناسازی کنشگران اجتماعی فعال در استان البرز با اهمیت، فلسفه، اصول، مبانی، تاریخچه و مبرم‌ترین قواعد قانون عرفی پارلمانی به مثابه ام‌القوانین است که در چارچوب آن‌ها یک گروه یا جامعه می‌تواند مقررات، قواعد، قوانین و تصمیم‌های گروهی در مورد امور مربوط به مالکیت مشاعات خود را به شکل منصفانه و عادلانه اتخاذ کند و آن‌ها را متناسب با تحولات اجتماعی مورد بازنگری و اصلاح قرار دهد.

بدیهی است در کارگاهی با چنین هدفی نکات متنوع و متعددی مطرح خواهد شد که فرصت پرداختن کامل به تمام آن‌ها هم فراهم نمی‌شود، به ویژه که شرکت‌کنندگان در چنین کارگاه‌هایی معمولاً افراد میانسال هستند که صدها مشغله دارند و به اصطلاح کارگاه اکابر است.

به همین خاطر،‌ دفتر کادرها می‌کوشد تا در یک سلسله مقالات کوتاه که به تدریج در همین وب‌جا منتشر خواهد شد، مهم‌ترین و مبرم‌ترین نکات مطرح شده یا قابل طرح در کادر البرز را که برای سایر علاقمندان نیز می‌تواند جالب و مفید باشد،‌ توضیح دهد.

تأکید بر این نکته لازم است که این مطالب جنبه‌ی آموزشی دارند و تمام آن‌ها به نحوی به فهم لایه‌ه‌ای معنایی متعدد و متنوع دستورنامه رابرت به مثابه یک دستگاه مفهومی برای فهم بحران در فعالیت‌های اجتماعی ایران امروز - و مهم‌تر - در به کار بردن این قواعد در تمام عرصه‌های زندگی اجتماعی، لازم و ضروری هستند. در عین حال هر یک از این مفاهیم ظرفیت آن را دارند که به مثابه موضوع یک یا چند کارگاه مستقل به صورت مشروح‌تر مورد بررسی قرار بگیرند.

در ادامه این وب‌برگ، فهرست نکاتی که قرار است به تدریج منتشر شود ارایه شده است و بعد از انتشار وب‌برگ مربوط به هر موضوع، بین عناوینی که در زیر آمده و آن وب‌برگ پیوند برقرار خواهد شد به نحوی که با تقه زدن روی هر عنوان، وب‌برگ مورد نظر در ستون وسط صفحه‌ به نمایش درآید. بدیهی است که در جریان تولید مطالب، عناوین فهرست زیر، پس و پیش، کم و زیاد و ویرایش شوند.

دفتر کادرها آمادگی خود را برای برگزاری کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت متناسب با نیاز و سفارش هر گروه خاص و پیرامون هر یک یا تمام موضوع‌های مطرح شده در فهرست زیر اعلام می‌کند. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه با دفتر کادرها تماس بگیرید. اما فهرست نکات مطرح شده در کادر البرز:

با معرفی جناب آقای علی ‌اکبر عبدالحسینی دبیر سابق ستاد اجرایی شورایاری‌های شهر تهران - که نقش کلیدی در برگزاری یک دوره کارگاه آموزش دستورنامه رابرت (کادر) برای کارشناسان ستاد اجرایی شورایاری‌های تهران در سال ۱۳۹۱ ایفا کرد، و اکنون در استانداری استان البرز خدمت می‌‌کند - عصر روز چهارشنبه ۵ اسفند ماه ۱۳۹۴ نخستین اجلاس کادر البرز برای آموزش قواعد دستورنامه رابرت به نمایندگان تعدادی از سازمان‌های نادولتی (ساناد) فعال در استان البرز در دفتر انجمن همیاران سلامت پرور البرز در کرج برگزار شد. هدف اصلی از برگزاری این کارگاه آشناسازی کنشگران اجتماعی با اهمیت، فلسفه، اصول، مبانی، تاریخچه و مبرم‌ترین قواعد قانون عرفی پارلمانی به مثابه ام‌القوانین است که در چارچوب آن‌ها یک گروه یا جامعه می‌تواند مقررات، قواعد، قوانین و تصمیم‌های گروهی در مورد امور مربوط به مالکیت مشاعات خود را به شکل منصفانه و عادلانه اتخاذ کند و آن‌ها را متناسب با تحولات اجتماعی مورد بازنگری و اصلاح قرار دهد.

هر بار که بساط انتخابات را ولو می‌کنند دوباره این پرسش تکراری مطرح می‌شود که در این انتخابات شرکت بکنیم یا نه؟ اگر بازی انتخابات طبق قاعده معقول اجرا می‌شد، در آن صورت می‌بایست، ابتدا از علاقمندان به شرکت در آن انتخابات ثبت نام می‌کردند. کسانی که اساساً در انتخابات ثبت نام نکنند، به عنوان ممتنع محسوب می‌شوند، که از نظر حقوقی به این معناست که برای آنان پیروزی این یا آن گروه و فرد علی‌السویه است. اما کسانی که در انتخابات ثبت نام کنند حق دارند، به هر شهروندی که دلشان می‌خواهد رأی بدهند و برگزار کنندگان انتخابات حق ندارند نام هیچ فردی را که به او رأی داده شده است حذف کنند. و کسی که بیش از نصف آرای ثبت‌نام کنندگان در هر حوزه را به این ترتیب کسب کند، نماینده آن حوزه محسوب می‌شود، و فقط در این صورت است که ندادن رأی معنا پیدا می‌کند،‌ چرا که هر نماینده‌ای مجبور می‌بود بیش از نصف آرای ثبت نام کنندگان را کسب کند. بعد،‌ تمام این افراد - که به این ترتیب بیش از نصف آرای ثبت نام کنندگان هر حوزه را کسب کرده باشند - در تاریخ تعیین شده در صحن مجلس گردهم می‌آیند و فقط کل آن مجلس است که حق دارد صلاحیت تک تک نمایندگان را احراز کند و نه هیچ نهاد دیگری. و البته، نمایندگان هر حوزه در مجلس نیز همیشه وظیفه دارند رأیی بدهند که وجداناَ اطمینان می‌یابند اکثریت موکلانشان در آن حوزه همان رأی را می‌دهند. به این ترتیب، آنچه که در پارلمان به تصویب می‌رسد، همیشه، اراده و تمایل اکثریت مردم یک «جامعه کل» را نشان می‌دهد که به عنوان «قانون» به اجرا درمی‌آید. و البته، هر اقلیتی باید حق داشته باشد بدون ترس از اتهام‌های مرگ‌آور ارتداد و نفوذی و عامل بیگانه، اراده اکثریت را چنان به چالش بکشد که از اکثریت بیاندازد. همین چند قاعده اولیه را با قواعد انتخابات در حاکمیت شرعی مقایسه کنید که به جای بازی بر اساس قواعد عقلاَ استنتاج شده، بنا به تشخیص خودش از مصلحت عمل می‌کند. اینجا، سؤال کلیدی در واقع این است: آیا اساساً در حاکمیت شرع، قانون ممکن است یا ممتنع؟ بعد از روشن شدن تکلیف این مسأله است که مشخص می‌شود چه کسانی می‌بایست در این انتخابات شرکت کنند و شرکت چه کسانی هم بی‌معناست. این نوشته مختصر به همین مسأله خواهد پرداخت:

کنوانسیون [4] در قانون پارلمان معنای خاصی دارد که تعریف دقیق آن در بند یک بخش ۵۸ از کتاب دستورنامه رابرت - که ترجمه آن در ادامه تقدیم می‌شود - آمده است. اگر روزی روزگاری - گوش شیطان کر - قرار شد در این مملکت، سازمان به معنای درست کلمه ایجاد شود، و گروه‌های بزرگی از مردم به خودشان سازمان بدهند، و از رمه به جامعه تبدیل شوند (واقعه مهمی که البته محتوم نیست)، در آن صورت درخواهند یافت که بدون توجه به قواعد قانون عرفی پارلمان که دستورنامه رابرت آن‌ها را گردآوری و ارایه داده است، چنان کاری غیرممکن خواهد بود. فصل نوزدهم دو بخش دیگر هم دارد که ترجمه‌ی آن‌ها نیز به زودی تقدیم خواهد شد. برای توضیح‌های ضروری به مقدمه‌ای که در مدخل این وب‌ سایت یا در مقدمه فهرست کتاب آمده است مراجعه فرمایید. و اما: کنوانسیون‌های نمایندگان.

تکان‌دهنده‌ترین نکته‌ای که گزارشگر مرکز جردن دانشگاه نیویورک برای تحقیق پیشرفته در باره روسیه از قول آقای آلگ خارخوردین [8] ، رئیس دانشگاه اروپايی سن پیترزبورگ نقل کرده این تکه از صحبت اوست که گفته‌ است: «آمریکایی‌ها در جریان پرسترویکا دو ترجمه از این متن را برای «متمدن کردن وحشی‌ها» با خود (به روسیه) آوردند». منظور رئیس دانشگاه اروپایی سن‌ پیترزبورگ از «این متن»، کتاب دستورنامه رابرت است و عنوان سخنرانی او هم: «سفرهای دشوار دستورنامه رابرت از آمریکا به روسیه» است. و برای مترجم فارسی این کتاب که در جهان اینترنتی دنبال ترجمه روسی آن می‌گشته است، و ناخواسته از وب سایت مرکز جردن دانشگاه نیویورک سر درمی‌آورد و به این جمله بر می‌خورد،‌ اسباب حیرت است: پس، آمریکایی‌هایی که در جریان پرسترویکا [9] وارد روسیه می‌شده‌اند بر این باور بوده‌اند که روس‌ها وحشی هستند و راه متمدن کردن آنان هم دستورنامه رابرت است؟

اگر این حرف را شخصی در قد و قواره رئیس دانشگاه اروپایی سن‌ پیترزبورگ نزده بود، و اگر این حرف در وب سایت رسمی «مرکز جردنٍ دانشگاه نیویورک برای تحقیق پیشرفته در باره روسیه» منتشر نشده بود، می‌شد آن را نادیده گرفت. اما حالا،‌ مترجم فارسی و مربی دستورنامه رابرت تا از ته و توی این قضیه سر در نیاورد، طبیعی است که آرام و قرار نگیرد.

آقای آلگ خارخوردین رئیس دانشگاه اروپایی سن پیترزبورگ. از وب سایت همان دانشگاه

متأسفانه، ازگزارش مختصری که خانم آناستازیا کاستاریوکوا [10] از سخنرانی آقای الگ خارخوردین ارایه داده است نمی‌توان فهمید که آقای خارخوردین از کجا متوجه شده است آمریکایی‌هایی که دو ترجمه از دستورنامه رابرت را با خود به روسیه برده‌ بودند، روس‌ها را وحشی می‌دانسته‌اند و قصد داشته‌اند که روس‌ها را با همان کتاب متمدن کنند؟ باور کردنش ساده نیست. آیا آناستازیا کاستاریوکوا در نقل این قسمت از سخنان آلگ خارخوردین دچار لغزش نشده است؟ آیا آلگ خارخوردین هم واقعاَ عین همین مطلب را در سخنرانی خود بیان کرده است؟ تلاش‌های مترجم فارسی دستورنامه رابرت برای بر قراری ارتباط با آلگ خارخوردین و آناستازیا کاستاریوکوا و گرفتن پاسخ این پرسش‌ها از آنان تا کنون به جایی نرسیده است. بنا بر این مجبور است با کنکاش در همان گزارش کوتاهی که از نطق آلگ خارخوردین به زبان انگلیسی در اینجا و به زبان فارسی در اینجا منتشر شده است،‌ دریابد که کل ماجرا از چه قرار است و آیا روس‌ها در چشم آمریکایی‌ها وحشی هستند یا واقعاَ وحشی هستند؟ و اساساَ چنین چیزی چطور ممکن است؟

همه ما داستان مکالمه عبرت‌آموز آن پاسبان‌زاده را شنیده‌ایم که به وکیل‌زاده پاسخ داد: پدر من مبلغی می‌گیرد و قانون پدر تو را کان‌ لم یکن می‌کند! بله، «شبه‌قانونی» که در «شبه‌پارلمانی» انشاء شود سرنوشتی جز این نتواند داشت.

اگر تصور کنیم بحران آشوب‌/استبدادی که مثل یک سیستم عامل، کل عناصر فرهنگی ما ذیل آن عمل می‌کند، و فقط معدود افرادی که با پویایی‌های قانون عرفی پارلمان، به مثابه یک لگال‌ سیستم، به خوبی آشنا شده باشند قادر به درک آن خواهند شد، در کوتاه مدت قابل حل است، فقط بی‌معرفتی خود را به نمایش گذاشته‌ایم. اما، صرف آشنایی با قانون عرفی پارلمان و درک درست بحران نشان می‌دهد که راه حل آن موجود است: ساختن جامعه‌هایی بر اساس قانون. آیا آنان که قانون پارلمان را فرامی‌گیرند دور هم جمع می‌شوند تا با هم انواع جامعه‌های قانون‌گرا و فسادناپذیر بسازند؟ کسانی که تا کنون در دفتر کادرها با این قانون آشنا شده‌اند چنین گرایشی از خود نشان نداده‌اند. و این شکست را مربی پارلمانی به حساب نابلدی خودش می‌گذارد و می‌کوشد تا این کاستی را به نحوی جبران کند تا گروه‌‌های بعدی که در دفتر کادرها قانون عرفی پارلمان - به روایت هنری مارتین رابرت را - فرا خواهند گرفت این مهارت را هم به مرور کسب کنند. با کمی خیال‌پروری می‌توان امیدوار بود که بذر جامعه‌های فسادناپذیر با سرعت تکثیر شود و به مرور سرطان آشوب/استبداد را - که سراپای جامعه را فراگرفته است - به چالش بکشد. ممکن است بگویید که تو یک رؤیا‌بافی. بله. اما، به قول جان لنون: فقط من یک نفر نیستم!

بعد از این مقدمه، که باید اعتراف کنم هیچ ربطی به اصل مطلب هم ندارد، قسمت ۵۷ از ترجمه ویرایش دهم کتاب دستورنامه رابرت، که قواعد ناظر بر اصلاح آئین‌نامه را تشریح کرده است، در ادامه تقدیم می‌شود. برای نکات ویرایشی حتما به اینجا نگاهی بیاندازید. بدیهی است، قواعدی که در این بخش آمده، فقط قسمتی از مجموعه‌ی پیچیده‌ای از قواعد و رویه‌هاست که به عنوان یک سیستم حقوقی کاملاَ منسجم عمل می‌کنند تا عادلانه و منصفانه بودن تصمیم‌ها و قوانین مصوب در هر جمع - چه یک ملت و چه یک هیأت مدیره - را تضمین کنند. بدیهی است، هر شبه‌قانونی که به روش‌های من‌درآوردی تصویب شود، نه قانون است و نه رعایت آن فضیلت اخلاقی خواهد بود و همان بهتر که به پاسبان‌ها مبلغی بدهند و نادیده‌اش بگیرند. و اما بخش ۵۷:

پریروز دوشنبه ۲۸ دی ماه ۱۳۹۴ وقتی از نخستین جلسه منطقه‌ای انجمن‌های صنفی کارفرمایان مؤسسات و شرکت‌های حمل نقل کالای برون شهری - که در نوع خود یک اقدام تاریخی محسوب می‌شود - به دفتر کادرها برمی‌گشتم، این ایده در ذهنم شکل گرفت که مطلبی با عنوان «انقلاب تلگرامی بی‌فرجام اعضا علیه هیأت مدیره‌ها» برای جاگذاری در وب سایت کادرها دادت کام بنویسم. به محض اینکه به دفتر رسیدم نوشتن آن را هم شروع کردم. اما آن نوشته در مسیر نادرستی جلو رفت، در نتیجه، به صورت موقت رهایش کردم تا سوژه پخته‌تر شود. اما آنچه که به عنوان روزنوشت روز سه‌شنبه ۲۹ دی ماه ۱۳۹۴ نوشتم، به درد انتشار می‌خورد. بدون هیچ دستکاری - و کمی غلط‌گیری در ویرایش بعدی - عین همان نوشته را تقدیم علاقمندان می‌کنم:

برای استدلال اینکه چرا رفتار شرافتمندانه مهم‌ترین ویژگی هر جامعه یا انجمن است (انجمن، نه به معنای با هم بودن برای قوی شدن،‌ آنطور که آن پدر محتضر، طبق روایت کتاب‌های درسی دوره دبستان، با بستن ترکه‌ها به هم، به پسرانش یاد می‌داد، بلکه به معنای با هم بودن برای انسان شدن)، لازم بود به اصول زیربنایی قانون پارلمان استناد شود. به همین خاطر، ترجمه این اصول، از ویرایش دهم کتاب دستورنامه رابرت (سال ۲۰۰۰) در ادامه تقدیم علاقمندان می‌شود. در عین حال، متن انگلیسی این قسمت از کتاب نیز در بخش انگلیسی این وب سایت منشر شده است تا کسانی که این بحث‌ها را با دقت و تأمل بیشتری دنبال می‌کنند بتوانند به متن اصلی این اصول دسترسی داشته باشند.

خاطر نشان می‌کند این ترجمه نهایی نیست و آنچه که قرار است - گوش شیطان کر - به صورت کتاب کاغذی در آینده نزدیک منتشر شود، ترجمه ویرایش یازدهم این کتاب خواهد بود که در سال ۲۰۱۱ منتشر شده است.

نکته بسیار مهم در مورد این اصول این است که تمام اعضای یک انجمن، یا تمام احاد یک ملت نیز نمی‌توانند هیچ یک از این اصول و هیچ یک از قواعد قانون پارلمان را که حافظ این اصول هستند، حتی برای یک لحظه تعلیق کنند و نادیده بگیرند. و اگر با مجموعه‌ی قواعد قانون پارلمان آشنا بشوید، درخواهید یافت که نمی‌توان فهرست ثابتی از قواعد حافظ اصول پارلمانی را به عنوان قواعد تعلیق‌ناپذیر تدوین و اعلام کرد. به همین دلیل، تشخیص این دسته از قواعد قانون پارلمان مستلزم رسیدن به مرحله اجتهاد - یا به بیان دیگر - دریافت گواهی پروفشنال از بورد این پروفشن است. تلاش دفتر کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت (دفتر کادرها)‌ نیز تربیت و پرورش متخصصان پروفشنال و تشکیل نخستین بورد پروفشن پارلمانی در ایران است. و اما اصول زیربنایی قانون پارلمان: