بخش ۵۵ کتاب دستورنامه رابرت قواعد و رویه‌های ناظر بر ادغام، وحدت و انحلال انجمن‌ها را تشریح کرده‌ است. این بخش بسیار کوتاه است اما نکات جالبی در آن مطرح شده است. با هم این بخش را می‌خوانیم:

بخش ۵۴ از کتاب دستورنامه رابرت - که ترجمه آن در ادامه تقدیم می‌شود - قواعد و رویه‌های ناظر بر سازماندهی به یک انجمن دائمی را تشریح کرده است. اما مطالعه‌ی این بخش مستلزم آن است که قبلاَ بخش ۵۳ را مطالعه کرده باشید. به این دلیل که نشست‌های اولیه‌ای که برای تأسیس یک انجمن دائمی تشکیل می‌دهید در واقع یک نشست توده‌ای محسوب می‌شود که باید قواعد ناظر بر آن‌ها را بدانید.

گفتن ندارد که این بخش از کتاب، قواعد حقوقی ناظر بر تأسیس یک سازمان دائمی را تشریح کرده‌ است. اما با دانستن این قواعد نمی‌شود یک انجمن تأسیس کرد همانطور که اگر آشپزی بلد باشید به این معنا نیست که می‌توانید یک رستوران بزنید. ایجاد انجمن به مهارت‌های بسیار زیادی نیاز دارد. برای کسب آن‌ها می‌توانید در کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت در دفتر کادرها شرکت کنند.

خاطر نشان می‌کند ترجمه زیر از ویرایش دهم کتاب دستورنامه رابرت صورت گرفته است و ترجمه ویرایش یازدهم آن به زودی به صورت کتاب در اختیار علاقمندان قرار خواهد گرفت.

چند دهه طول کشید تا دریابیم مخالفت با هدف‌ اعلام شده‌ی یک نشست توده‌ای عین هرچ و مرج است و نه عین دموکراسی. طبق قانون عرفی پارلمان، رئیس جلسه وظیقه دارد هر فردی را که در یک نشست توده‌ای علیه هدف‌ اعلام شده‌ی آن نشست صحبت کند، و به اخطارهای رئیس هم توجهی نشان ندهد، از جلسه اخراچ کند و اگر بیرون نرفت برای بیرون کردنش از نیروی انتظامی کمک بخواهد.

طبق قانون عرفی پارلمان اعضای یک نشست توده‌ای به نامزدهایی رأی می‌دهند که از سوی میزبان معرفی می‌شوند. در حالیکه در نشست‌های توده‌ای ما مسن‌ترین فرد به عنوان رئیس جلسه انتخاب می‌شود که ممکن است با برنامه‌های گروه برگزار کننده نشست هیچ آشنایی نداشته باشد در نتیجه تمام برنامه‌های میزبان را به هم بریزد.

بخش مربوط به «نشست‌های توده‌ای» که ترجمه‌ی آن در ادامه تقدیم می‌شود پر از چنین نکاتی است که ‌آشنایی و رعایت آن‌‌ها به ارتقای فرهنگ اجتماعی ما مدد خواهد رساند. ترجمه این بخش از ویرایش دهم کتاب دستورنامه رابرت در ادامه تقدیم شده است. خاطر نشان می‌کند به زودی ویرایش یازدهم این کتاب که مسائل مستحدثه و جدید نیز در آن گنجانده شده است به صورت کتاب تقدیم علاقمندان خواهد شد. متن کامل پی‌دی‌افی فصل هفدهم کتاب نیز اینجا در دسترس است.

آخرین قسمت کتاب دستورنامه رابرت یکی از درخشان‌ترین بخش‌های کتاب است. در این قسمت از کتاب منصفانه‌ترین و معقول‌ترین روش‌های رسیدگی به شکایت‌ها و گله‌های اعضای یک گروه از یکدیگر تشریح شده است. این رویه‌ها به ویژه در شرایطی که جامعه‌ی ایرانی در حال گذار سریع از مناسبات چوپانی و دهاتی به مناسبات پس‌ْمدرن است، و به همین خاطر با ناهنجاری‌های فراوانی مواجه شده است، به اعضای تمام گروه‌ها، سازمان‌ها، و انجمن‌ها کمک می‌کند که اختلافات طبیعی بین خود را که گاهی به دلخوری و شکایت منجر می‌شود به انسانی‌ترین و دوستانه‌ترین روش حل و فصل کنند.

در این قسمت از کتاب، روش‌های بررسی تخلفات یک عضو، در درون و در بیرون یک سازمان در دو بخش جداگانه تشریح شده است. اما در هر حال، مجمع انجمن، به عنوان رکن اصلی تصمیم‌گیری، هم به عنوان هیأت ‌ژوری و هم به عنوان قاضی ایفای نقش می‌کند. اما در عین حال، تمام این فرانید‌ها به گونه‌ای مدیریت می‌شود که حقوق و حرمت هیچ یک از اعضای انجمن مخدوش نخواهد شد.

البته، فرض بر این است که اعضای یک انجمن باید شرافتندانه رفتار کنند. در غیر این صورت، شما به جای یک «جامعه» و یک «انجمن»، با یک باند قدرت مواجه خواهید بود. و جامعه کل هم در واقع جنگلی است که تمام مناسبات آن، نه بر اساس «حقِ»، که بر اساس «قدرت» استوار شده است. اما «شرف» چیست و «شرافتمد» کیست؟ کتاب دستورنامه رابرت در این مورد ساکت است، اما در کارگاه‌های آموزش دستورنامه رابرت، بعد از آشنایی اولیه کارورزان با قواعد پیش‌گزیده اداره مجامع تصمیم‌گیری، تدوین «دستور شرف» اعضا انجمن در دست ساخت آغاز می‌شود و کارورزان پس از رسیدن به تعریف مشترک در مورد «شرف: به مثابه رفتار مبتنی بر فضائل اخلاقی»، استانداردهای شرف خود را تدوین و تصویب می‌کنند. تأکید می‌شود که این «دستور شرف» با «کد اتیکز» پروفشن‌ها متفاوت است و نباید این دو مفهوم را با هم خلط کرد.

با این مقدمات، پیش نویس ترجمه قسمت ۶۱ کتاب دستورنامه رابرت - ویرایش دهم - در ادامه تقدیم می‌شود. گفتنی است که این قسمت در ویرایش یازدهم کتاب به طور کامل بازنویسی شده است و متن کاغذی ویرایش یازدهم نیز به زودی تقدیم علاقمندان خواهد شد:

يكي از شرايط عضويت در انجمن ملي پارلمانتارين‌ها (كارشناسان قانون عرفي پارلمان) اين است كه متقاضيان عضويت دست كم به هفتاد درصد از يكصد سؤال امتحاني كه به صورت شبه‌تصادفي از ميان سيصد سؤال آموزشي انتخاب مي‌شود پاسخ درست بدهند. اين سيصد سؤال بر اساس حدود يكصد و بيست صفحه از كتاب هشتصد صفحه‌ای دستورنامه رابرت تنظيم شده‌اند كه در آن‌ها مبرم‌ترين و پرمصرف‌ترين قواعد قانون عرفي پارلمان (يا قواعد پيش‌گزيده‌ي اداره مجامع تصميم‌گيري)‌ به صورت كلي مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

لازم به تأكيد است كه اين افراد در مرحله اول به عنوان عضو عادي انجمن پذيرفته مي‌شوند و فقط هنگامي اجازه مي‌يابند تا قواعد دستورنامه رابرت را به ديگران آموزش بدهند كه به سيصد سؤال از ميان هزار و دويست سؤالي كه بر مبناي كل مطالب كتاب دستورنامه رابرت تنظيم شده است پاسخ درست داده باشند. افراد اخير به عنوان «عضو پروانه‌دار» شناخته مي‌شوند و اين اعضا نيز فقط هنگامي مي‌توانند به عنوان يك پارلمانتارين پروفشنال رياست جلسات مجامع تصميم‌گيري را بر عهده بگيرند و به عنوان مشاور در طراحي ساختار حقوقي سازمان‌ها و خلق آئين‌نامه‌هاي سازماني مشاوره بدهند كه به عنوان عضو «پروانه‌دار پروفشنال» از كميته‌ي مربوطه گواهينامه‌ دريافت كرده باشند. علت این همه سخت‌گیری در آموزش قواعد قانون پارلمان چیست؟

قانون پارلمان یک سیستم باز از مجموعه‌ی بسیار پیچیده‌ای از قواعد و رویه‌هاست که بر اساس یک مجموعه اصول خدشه‌ناپذیر بنا شده‌اند تا در کل فرانید‌های تصیم‌گیری گروهی حقوق اکثریت. اقلیت. افراد. غائبان و تمام این‌ها با هم به شکل متوازن و متناسب با وزن تعداد آرای هر زیر گروه تضمین شود. اما کسانی که قسمت‌های محدودی از قواعد قانون پارلمان را بیاموزند قادر به رعایت تمام حقوق تمام زیرگروه‌ها در داخل یک جمع نخواهند شد و به همین دلیل به اختلافات ناشی از احساس بی‌عدالتی دامن خواهند زد. در نتیجه تأکید می‌شود تمام کسانی که قرار است به عنوان پارلمانتارین خدمات خود را به بازار عرضه کنند باید صلاحیت این کار را کسب کرده باشند. درست مثل دانشجویان رشته‌های پزشکی که بعد از یک مرحله مشخص و گرفتن مجوز حق طبابت بیماران را خواهند یافت.

با اين مقدمات،‌ در ادامه ترجمه سيصد سؤال پارلماني كه بر مبناي ويرايش دهم كتاب دستورنامه رابرت تنظيم شده است تقديم علاقمندان مي‌شود. خاطر نشان می‌کند اين سؤال‌ها را دو نفر از اعضاي انجمن نويسندگان و مترجمان ادبيات پارلماني (نماپ) آقايان پرهام رضايي و سامان عصرپوران ترجمه كرده‌اند كه به اين وسيله از زحمات آنان قدرداني مي‌شود.

البته،‌ صفحه‌آرايي، و ارجاع‌هاي الكترونيكي درون‌متني اين سند آموزشي به مرور تكميل خواهد شد و متن پي.دي‌.افي آن هم به زودي در همين جا تقديم علاقمندان مي‌شود. براي عضويت در الكتروگروه بحث در مورد اين سؤال‌ها نيز با آقاي پرهام رضايي مكاتبه كنيد يا به وي زنگ بزنيد. شماره وي: 03963724849

بديهي است يكي از شرايط عضويت در انجمن كارگاه‌هاي آموزش دستورنامه رابرت (انجمن كادرها)‌ نيز دادن پاسخ درست به بيش از هفتاد درصد از صد سوالي است كه از ميان اين سيصد سول انتخاب خواهند شد. متقاضيان ثبت‌ نام در مرحله دوم كارگاه‌هاي آموزش دستورنامه نيز بايد - دست كم - همين شرط را احراز كرده باشند.

اصل در هر زمان فقط يك موضوع از سال 1581 در پارلمان انگلستان شناخته شد و رسماً به اجرا درآمد. بر اساس اين اصل، يك مجمع تصميم‌گيري در هر زمان بايد فقط يك موضوع را بررسي و تعيين تكليف كند و سپس، موضوع ديگري را به دست بگيرد، يا موضوع در دست بررسي را با اجماع عمومي و به طور موقت كنار بگذارد. اما در جريان رعايت همين اصل بود كه به مرور ضرورت خلق پيشنهادهاي پارلماني ديگر نيز احساس شد. چرا كه بنا به ضرورت، گاهي لازم مي‌شود موضوع اصلي به صورت موقت كنار گذاشته شود و يك پيشنهاد ديگر مورد بررسي قرار بگيرد و بلافاصله موضوع اصلي بار ديگر در مجمع مطرح شود. از اينجاست كه مفهوم پيچيده‌ي نظام رتبه بندي پيشنهادهاي پارلماني مطرح مي‌شود. به اين معنا كه هر دو پيشنهاد پارلماني مفروض نسبت به هم رابطه‌اي دارند كه اگر يكي از آن‌ها، به عنوان موضوع بلافاصله در دست بررسي در مجمع مطرح باشد، پيشنهاد قابل طرح ديگر يا نسبت به آن اولويت خواهد داشت،‌ در نتيجه در دستور و قابل طرح است،‌ و يا اولويت نخواهد داشت، كه در نتيجه خارج از دستور است و نمي‌توان آن را مطرح كرد. به اين ترتيب،‌ تمام 86 پيشنهاد پارلماني - كه 6 خصوصيات توصيفي استاندارد آن‌ها - به صورت بسيار خلاصه در جدولي در اينجا آمده است - نسبت به هم روابطي خواهند داشت كه از يك ديگر جلو مي‌افتند يا نمي‌افتند. اين نسبت‌ها عقلاً قابل استنتاج هستند و بايد اين روابط را با استنتاج عقلي دريافت و با تمرين فراگرفت. براساس همان استنتاج‌ها، مي‌توان دريافت كه 13 پيشنهاد پارلماني نسبت به هم يك نظام رتبه‌بندي را ايجاد مي‌كنند كه روابط ناظر بر اين نظام رتبه‌بندي در نمودار زير نشان داده شده است.

دومين خصوصيت توصيفي استاندارد پيشنهادها نيز كاربرد آن‌ها است. به اين معنا كه يك پيشنهاد پارلماني مشخص در مورد كدام يك از ساير پيشنهادهاي پارلماني ديگر به كاربردني است؟ اين خصوصيت 13 پيشنهادي كه در نظام رتبه‌بندي پيشنهادهاي پارلماني قرار مي‌گيرند، نيز، در نمودار زير نشان داده است: خط سياه ممتمد كاربرد پيشنهادهاي فرعي به پيشنهاد اصلي را نشان داده است. خط سياه نقطه‌‌چين، كاربرد پيشنهاد كميت مذاكره را در مورد ساير پيشنهادهاي به كاربردني نشان داده است. خط ممتد خاكستري، كاربرد پيشنهاد اصلاح را در مورد ساير پيشنهادها نشان داده است. و خط خاكستري نقطه‌چين نيز كاربر پيشنهاد روي‌ميز‌گذاري را در مورد ساير پيشنهادهاي مندرج در نظام رتبه بندي پيشنهادها نشان مي‌دهد.

براي 6 خصوصيت توصيفي استاندارد ديگر پيشنهادهاي پارلماني به جدولي كه اينجا گذاشته شده است مراجعه فرمائيد.

به خاطر داشته باشيد كه تمام قواعد ناظر بر 86 پيشنهاد پارلماني به صورت عقلي استدلال شده‌اند و نيازي به حفظ كردن آن‌ها نيست،‌ بلكه بايد به مرور اين قواعد را بر اساس فلسفه حقوق پارلماني درك كرد و مهارت كار با آن‌ها را با تمرين و ممارست فراگفت.

دفتر كارگاه‌هاي آموزش دستورنامه رابرت براي آموزش همين قواعد نسبتاً پيچيده‌ي بازي دموكراسي راه‌اندازي شده است. اگر خواهان جامعه‌اي مبتني بر حاكميت قانون - به معناي حاكميت اراده‌ي اكثريت در هر جمع و سازمان، همراه با رعايت حقوق متوازن افراد، اقليت‌، و غائبان هستيد - چاره‌اي جز آموختن قواعد قانون دموكراسي و رعايت آن نخواهيد داشت. در غير اين صورت آنچه كه از درون هر جمع و جامعه و انجمني - خواه ناخواه - سر بر خواهد آورد، باند قدرت خواهد بود.

اذعان مي‌شود كه فهم روابط مندرج در نمودار زير نسبتاً دشوار است. اما مربي پارلماني براي توضيح آن‌ها هميشه در خدمت شما خواهد بود: 88911017.

حدود نيمي از حجم كتاب 800 صفحه‌اي دستورنامه رابرت صرف توصيف خصوصيات 86 پيشنهاد تا كنون خلق شده‌ي پارلماني شده است. تمام پيشنهادهاي پارلماني،‌ دست كم 8 خصوصيت مشترك و استاندارد توصيفي دارند كه خلاصه بسيار فشرده‌ي اين خصوصيات در دو جدول در بخش پاياني كتاب آمده است. همانطور كه اشيا با خصوصياتي مثل رنگ، حجم، وزن، نرمي يا زبري و از اين قبيل خصوصيات شناخته مي‌شوند، پيشنهادهاي پارلماني را نيز با اين 8 خصوصيت مي‌توان شناخت و قواعد ناظر بر آن‌ها را درك كرد. در قسمتي از بخش هفتم كتاب دستورنامه رابرت خصوصيات هشتگانه توصيفي و استاندارد پيشنهادهاي پارلماني به شرح زير تعريف شده است:

خصوصيات توصيفي استاندارد يك پيشنهاد عبارتند از:

1 - از كدام پيشنهادها، اگر بيافتد، جلو مي‌افتد (يعني، كدام پيشنهادها مي‌توانند در دست بررسي باشند بدون آنكه سبب شوند اين پيشنهاد خارج از دستور شود)؛ نيز، از كدام پيشنهادها عقب مي‌افتد (يعني، كدام پيشنهادها مي‌توانند مطرح شده و مورد بررسي قرار بگيرند در حاليكه اين پيشنهاد در دست بررسي است). (پيشنهاد اصلي، با پائين‌ترين رتبه،‌ از هيچ پيشنهادي جلو نمي‌افتد و از تمام پيشنهادهاي فرعي، تمام پيشنهادهاي فوريتي، و تمام پيشنهادهاي ضمني به كار بردني عقب مي‌افتد).
 2 - در مورد كدام پيشنهادها و براي كدام وضعيت‌ها به ‌كار بردني است؛ نيز، كدام پيشنهادها، به ويژه كدام پيشنهادهاي فرعي، اگر باشند، براي اين پيشنهاد ‌كاربرد دارند. (پيشنهاد اصلي براي هيچ پيشنهاد ديگري به كار بردني نيست؛ و تمام پيشنهادهاي فرعي، و بعضي از پيشنهادهاي ضمني تحت شرايط متنوع، براي آن ‌كاربرد دارند).
 3 - آيا وقتي كس ديگري صحن دارد اين پيشنهاد طبق دستور است. (يك پيشنهاد اصلي نيست).
 4 - آيا به حمايت نياز دارد. (يك پيشنهاد اصلي نياز دارد. هرجا در اين كتاب گفته شود كه يك پيشنهاد خاص «بايد» حمايت شود، يا به حمايت «نياز» به حمايت دارد، معناي دقيق آن همان است كه در صفحه‌ي 36-34 توصيف شده است، و وقتي كه پيشنهاد از سوي كميته يا بورد مطرح شود به اين الزام نياز نيست).
 5 - آيا قابل‌مذاكره است- يعني، آيا وقتي بلافاصله در دست بررسي، مذاكره در مورد امتياز‌هاي آن مجاز است. (در مورد يك پيشنهاد اصلي مجاز است).
 6 - آيا قابل‌اصلاح است. (يك پيشنهاد اصلي هست).
 7 - براي تصويبش به چه آرائي نياز دارد. (يك پيشنهاد اصلي به اكثريت آراء نياز دارد، به جز موردي كه در صفحه‌ي 99-98 آمده است).
 8 - آيا مي‌تواند مورد تجديد نظر قرار بگيرد. (يك پيشنهاد اصلي مي‌تواند).

در جدول زير فشرده قواعد مربوط به خصوصيات مندرج در بندهاي 3 تا 8 فوق نشان داده شده است. خصوصيات مندرج در بندهاي 1 و 2 نيز در جدول ديگري در اينجا ارايه شده است.

دفتر كادرها در نظر دارد به زودي الكتروتالارهايي براي بحث در مورد قواعد دستورنامه رابرت راه‌اندازي كند. تا آن زمان اگر پرسشي در مورد اين قواعد داشتيد،‌ از طريق تلفن شماره 88911017 با مربي پارلماني تماس بگيريد.

نتيجه ملاقات صبح روز يكشنبه 19 مهر ماه 94 خانم اعظم اكبري رئيس محترم دبيرخانه شوراي استان تهران و آقاي ابراهيم عليپور يكي از قديمي‌ترين شوراياران تهران و قائم‌مقام دبيرخانه كلان‌شهرها و شهرستان‌هاي شوراي شهر تهران به همراه مربي پارلماني با آقاي ممي‌زاده معاون محترم اجرايي و اداري شوراي عالي استان‌ها، براي معرفي دستورنامه رابرت با هر معياري كه سنجيده شود يك موفقت مشروط بود و اگر آفت‌هايي كه هر جوانه‌اي را مي‌خشكانند اجازه دهند، ثمرات آن بر ساختار شورايي كشور در آيند‌ه نه چندان دور به بار خواهد نشست.

گزارش روي صحنه‌ي اين موفقيت مشروط به صورت يك خبر كوتاه در اينجا جاگذاري شده است. آنچه كه در پي مي‌آيد گزارش پشت صحنه‌ي آن موفقيت تاريخي است و هدفش اين است تا جزئيات آن رويداد را طوري ثبت كند تا درس‌هاي شكست‌ها و موفقيت‌هاي اين تجربه‌ها براي آيندگان قابل استفاده باقي بماند. اين نوشته‌، بخشي از روزنوشت يكشنبه 19 مهر ماه 94 است كه تاريخ كارگاه‌هاي آموزش دستورنامه رابرت (كادرها) را به صورت خاطرات ثبت مي‌‌كنند:

روزنامه‌ي آمريكايي «نيويورك تايمز» در شماره‌ روز 24 مارس سال 1895 خود و به مناسبت انتشار ويرايش جديدي از كتاب دستورنامه رابرت [2] مقاله‌اي منتشر كرده و در آن به اين پرسش مي‌پردازد كه «چه كساني لايق جمهوري» هستند؟ اين مقاله در پاسخ به اين پرسش مي‌نويسد فقط كشوري لايق جمهوري است كه مردمش بتوانند نشست‌هاي شهري را به نحو مناسب برگزار كنند. نشست شهري به نشست‌هاي عمومي‌اي گفته مي‌شود كه ساكنان يك شهر در آن حضور مي‌يابند تا با اكثريت آراء در مورد نحوه‌ي مديريت شهري تصميم‌ گيري كنند. نويسنده‌ي مقاله با اشاره به اينكه تمام دانشگاهيان آمريكا قواعد قانون عرفي پارلماني را بلد هستند و در هر روستاي آمريكا دست كم يك پارلمانتارين مي‌توان يافت كه قواعد اداره‌ي نشست‌ها را مي‌داند، نتيجه مي‌گيرد كه مردم آمريكا شايستگي حكومت جمهوري را دارا هستند.

خاطر نشان مي‌شود اين مقاله كوتاه در ارديبهشت ماه 1391 به فارسي منتشر شد و در اختيار اعضاي نخستين كارگاه آموزش دستورنامه رابرت قرار گرفت. اما چون، به رغم كوتاهي، تصويري نسبتاً جامع از اثرات كتاب دستورنامه رابرت بر جامعه‌ي 120 سال پيش آمريكا ارايه مي‌دهد، در ادامه نقل مي‌شود. این مطلب در بخش انگلیسی این وب‌سایت نیز در اینجا کار شده است.